Những chiếc mặt nạ truyền thống luôn là một phần không thể thiếu trong các món đồ lưu niệm đặc trưng mà bất cứ du khách nào cũng muốn lưu giữ khi đến xứ sở Kim Chi. Chiếc mặt nạ gỗ đơn giản nhưng ẩn sau nó là một lịch sử lâu đời cùng những ý nghĩa sâu sắc.
Nguồn gốc ra đời
Trong tiếng Hàn, “tal” có nghĩa là “mặt nạ”. Đối với người Hàn Quốc cổ đại, tal là biểu tượng thiêng liêng của các vị thần và thường xuất hiện trong nhiều hoạt động văn hóa từ nghi lễ cưới hỏi cho đến giải trí.
Theo truyền thuyết, vào thời Cao Ly, các vị thần lệnh cho một thợ thủ công ở làng Hahoe tên là Huh Chongkak tạo ra 12 chiếc mặt nạ gỗ khác nhau. Đặc biệt Huh Chongkak không được phép gặp mặt ai cho đến khi hoàn thành công việc này. Tuy nhiên, khi đang làm được nửa trên của chiếc mặt nạ cuối cùng mang tên Imae – Kẻ Ngốc, một cô gái thầm yêu anh đã lén nhìn trộm. Ngay lập tức, người thợ bị xuất huyết và chết, để lại chiếc mặt nạ cuối cùng không có phần dưới.
Những chiếc mặt nạ được làm ra đều gắn với một tích chuyện và một nhân vật, đại diện cho các tầng lớp và tính cách con người trong xã hội. Ngày nay, 9 trong số 12 chiếc mặt nạ trên có mặt trong danh sách “Kho tàng văn hoá Hàn Quốc”, 3 chiếc còn lại đã bị thất lạc. Có 12 nhân vật trong bộ mặt nạ Hahoe. 3 nhân vật mất tích là Chongkak (cử nhân), Byulchae (người thu thuế) và Toktari (ông già). 9 chiếc mặt nạ vẫn được lưu giữ là: Yangban (quý tộc), Kaksi (người phụ nữ trẻ hay cô dâu), Chung (tu sĩ Phật giáo), Choraengi (người hầu của Yangban), Sonpi (học giả), Imae (người ngu ngốc và đầy tớ vô dụng của Sonpi), Bune (vợ lẽ), Baekjung (kẻ giết người), và Halmi (bà già).
Mặt nạ truyền thống Hàn Quốc thường làm từ gỗ trăn, một số nơi dùng trái bầu già, giấy bồi hoặc rơm rạ. Chúng thường được gắn vào một tấm vải màu đen, vừa để cố định vị trí, vừa để che đi mái tóc của người đeo.
Những chiếc mặt nạ ở làng Hahoe chỉ là một trong rất nhiều phong cách mặt nạ Hàn Quốc. Ở những khu vực khác nhau thì lại có sự sáng tạo ra hình thức nghệ thuật riêng như từ tả thực đến kỳ dị, từ hình dáng tròn, bầu dục cho đến hình tam giác với phần cằm dài và nhọn.
Nghệ thuật múa mặt nạ
Những chiếc mặt nạ trong văn hoá Hàn Quốc thời trước giúp những người ẩn danh tự do bày tỏ quan điểm của mình. Những câu chuyện cụ thể khi kết hợp với từng điệu múa mô tả mối quan hệ giữa con người với con người, những mâu thuẫn, xung đột hay các câu chuyện châm biếm.
Theo các nhà nghiên cứu, những màn biểu diễn với mặt nạ (talchum) đầu tiên có thể đã xuất hiện từ những năm 18 TCN đến năm 935. Giai đoạn này là thời kỳ của vương quốc Silla, với sự có mặt của điệu múa kiếm “kommu”, trong đó các vũ công đeo mặt nạ. Múa mặt nạ dần trở nên phổ biến trong dân gian và trở thành nét văn hóa đặc sắc của Hàn Quốc.
Kommu trở nên phổ biến trong thời kỳ Cao Ly, kéo dài đến năm 1932. Đến cuối thời đại này, talchum – điệu múa với những chiếc mặt nạ đã xuất hiện trong dân gian. Về sau, nghệ thuật múa mặt nạ của Hàn Quốc phân bố trải rộng trên khắp các vùng miền của cả nước. Múa mặt nạ xuất hiện trong nghi thức tôn giáo Shaman ở làng Hahoe, thành phố An Dong; lễ hội múa mặt nạ Danoje ở Gangneung; Yang Ju Byeolsandae Nori, Song Pa Sandae Nori ở Seoul, Gyeonggi; hoặc múa mặt nạ ở Bongsan, Gangnyeong, Eunyul thuộc vùng biển phía Tây biển Hoàng Hải; Ya Yu, O Kwang Dae ở khu vực phía Đông và phía Tây sông Nakdong.
Các diễn viên đeo mặt nạ thường mặc những chiếc áo lụa hanbok hoặc quần áo truyền thống đầy màu sắc. Phần tay áo dài, màu trắng giúp chuyển động của diễn viên trở nên sinh động hơn, nhất là khi họ đeo mặt nạ có hàm cố định làm ẩn đi biểu cảm gương mặt.
Mỗi tiết mục talchum của từng khu vực lại có các loại nhạc cụ riêng kèm theo. Tuy nhiên, về cơ bản một dàn nhạc thường có “haegum” – loại đàn nhị Hàn Quốc, một loạt loại sáo ngang, chiêng và trống.
Các vũ điệu với những chiếc mặt nạ ở Hàn Quốc xoay quanh 4 chủ đề chính. Đầu tiên là nhạo báng thói kiêu ngạo, ngu ngốc của một tầng lớp quý tộc. Thứ hai là tình yêu tay ba giữa người chồng, người vợ và một vợ lẽ. Chủ đề thứ ba là nhà sư đồi bại và hư hỏng, như Choegwari. Cuối cùng là câu chuyện phổ quát hơn, về cái tốt phải chung sống với cái xấu, và cái tốt giành chiến thắng cuối cùng.
Ngày nay, các chương trình dành cho người dân yêu thích mặt nạ truyền thống và nghệ thuật múa mặt nạ cũng được xây dựng. Người hâm mộ có thể trực tiếp tham gia làm mặt nạ, học về nghệ thuật múa mặt nạ. Mục tiêu của chương trình là mang đến cho người dân những cảm nhận, những trải nghiệm về truyền thống múa mặt nạ cũng như văn hóa truyền thống Hàn Quốc.
Hoàng Nam