Liệu pháp khí công là một bộ phận cấu thành của y học cổ truyền (YHCT), nó mang đặc trưng cơ bản của y học truyền thống, đồng thời còn có đặc sắc riêng so với các liệu pháp YHCT khác. Những đặc sắc này có thể khái quát thành 4 đặc điểm lớn của liệu pháp khí công.
1. Liệu pháp chỉnh thể
Tổng thể mà xét, liệu pháp khí công đối với bệnh cụ thể, cục bộ nào đó trên cơ thể, tính nhắm trúng đích là không mạnh. Nó không phải là liệu pháp có tính đặc hiệu, mà là lấy cải thiện trạng thái cơ năng của chỉnh thể, nâng cao tố chất toàn thân làm mục đích. Liệu pháp khí công lấy điều tâm, điều tức, điều thân làm nội dung thao tác, hoạt động của ‘tam điều’ này đều có tác dụng chỉnh thể.
Điều tâm khởi tác dụng chủ đạo. Lý luận YHCT cho rằng, Tâm chủ thần minh, là đại chủ của lục phủ ngũ tạng, trong liệu pháp khí công hoạt động điều Tâm có thể an định tâm thần, chủ minh ắt dưới an. Do đó, thông qua điều Tâm lại có thể khởi được tác dụng điều tiết lành tính đối với tạng phủ, làm chỉnh thể thu được lợi ích.
Từ góc độ quan điểm của sinh lý học hiện đại mà nhìn nhận, hoạt động điều Tâm trên thực tế là tiến hành điều chỉnh hệ thống thần kinh, đặc biệt là hệ thống thần kinh trung ương cao cấp. Thực nghiệm khoa học chứng minh, khi luyện công sự hoạt động tuần tự của điện tế bào ở thùy trán, thuỳ đỉnh và sự đồng bộ của hoạt động điện ở các vùng vỏ não khác nhau được tăng cường. Điều này giải thích được việc luyện công có thể sản sinh tác dụng điều chỉnh tốt đối với trung khu thần kinh cấp cao, đồng thời thúc đẩy chỉ huy của các hệ thống chức năng toàn thân, từ đó có thể cải thiện trạng thái của toàn bộ chỉnh thể. Logic này và nhận thức trong lý luận Đông y không hẹn mà trùng, là nhất quán, đều đã chỉ ra tác dụng chỉnh thể của hoạt động điều tâm.
Tác dụng chỉnh thể của điều tức cũng rất rõ ràng. Hoạt động điều tức có quan hệ mật thiết với nội khí, có thể khởi được tác dụng thúc đẩy nội khí vận hành, bồi bổ nguyên khí, làm khí huyết toàn thân thông đạt, sức sống chỉnh thể vượng thịnh.
Đối với hoạt động điều thân, bên ngoài vận động tứ chi bách cốt, bên trong chạm tới ngũ tạng lục phủ. Thông qua vận động chi thể thúc đẩy cơ năng tạng phủ, trên thông dưới đạt, trong ứng ngoài hợp, làm toàn bộ chỉnh thể cơ thể hiệp điều thống nhất, chức năng được tăng cường.
Do đó có thể thấy, liệu pháp khí công lấy thao tác ‘tam điều’ làm nội dung, tuyệt nhiên hoàn toàn không phải là loại phương pháp đầu đau chữa đầu, chân đau chữa chân, mà là điều tiết chỉnh thể, tăng cường thể chất, lấy chỉnh thể điều động cục bộ, từ đó làm bệnh tật thuyên giảm, phục hồi sức khỏe. Ứng dụng liệu pháp khí công trị bệnh, thông qua một giai đoạn thời gian, hiện tượng phổ biến được phản ánh là ăn uống và ngủ nghỉ được cải thiện, tâm tình thoải mái vui vẻ, tinh lực dồi dào.
Đặc điểm tính chỉnh thể của liệu pháp khí công cũng thể hiện trên hiệu quả trị liệu, ví như tác dụng điều tiết song phương của nó, cùng một loại công pháp đối với cơ thể có thể tiến hành điều tiết trên 2 phương hướng khác nhau: người huyết áp cao có thể làm hạ xuống, người huyết áp thấp có thể làm tăng lên, người cường giáp làm cho bớt cường, người suy giáp làm bớt suy . Điều này cũng đã nói rõ liệu pháp khí công lấy bình hòa cân bằng làm mục tiêu. Nếu chỉ là đối với chứng trạng cục bộ mà trị liệu, không thể có hiệu quả điều tiết song hướng như vậy.
2. Liệu pháp chủ động
Liệu pháp khí công là phương pháp rèn luyện tâm thân (thể chất và tinh thần), cần thiết tích cực phát huy tính năng động chủ quan của cá nhân, do đó là một loại liệu pháp chủ động. Khi nhấn mạnh phương diện tính chủ động, liệu pháp khí công là bổ sung quan trọng đối với liệu pháp khác. Trong lịch sử phát triển y học mấy ngàn năm, bất kể là Đông y hay Tây y, bất luận là châm cứu, xoa bóp bấm huyệt hay là thủ thuật phẫu thuật, thuốc, bệnh nhân đều là bị động mà tiếp nhận điều trị, tuân thủ sự sắp xếp của nhân viên y tế. Chỉ có liệu pháp khí công đưa bệnh nhân vào vị thế chủ động trước bệnh tật, một khi đã học được công pháp cần thiết, nắm bắt được biện pháp điều trị trong tay mình, tiến hành tự mình điều chỉnh.
Thái độ của bệnh nhân đối diện bệnh tật, chủ động hay bị động, đối với hoạt động thể chất và tinh thần của cơ thể có thể sản sinh ảnh hưởng sâu sắc, cuối cùng ảnh hưởng kết quả trị liệu. Những trường hợp sử dụng liệu pháp khác mà hiệu quả không được tốt lắm, do luyện khí công mà đạt được hiệu quả, nguyên nhân của nó có thể là có liên quan tới sự chuyển biến tâm thái của người bệnh đó.
Vì là liệu pháp chủ động, nên cần thiết phải chăm học chăm luyện, kiên trì bền bỉ, mới có thể đạt được hiệu quả cao. Học luyện khí công kỵ nhất là tín tâm không vững, một sưởi mười lạnh, ôm giữ thái độ bán tín bán nghi mà luyện thì khó kiên trì đến cùng. Trên ý nghĩa đó, “tín thì linh” là có đạo lí nhất định. Bởi vì người bệnh cần thiết lập tín tâm, nên cố gắng hết khả năng để người bệnh hiểu được nguyên lý trị bệnh của liệu pháp khí công.
3. Liệu pháp tự nhiên
Một nguyên tắc cơ bản của liệu pháp khí công là “thuận kỳ tự nhiên”. Yêu cầu dựa theo điều kiện chủ quan – khách quan của tự nhiên mà linh hoạt nắm bắt tiến trình luyện công. Liệu pháp khí công đại đa số đều là giản tiện dễ thực hành, không bị giới hạn bởi điều kiện bên ngoài, chỉ là trên cơ thể tự bản thân mà hạ xuất công phu, có thể tùy lúc, tùy nơi, tùy người mà điều chỉnh cho phù hợp. Hơn nữa, chỉ cần thuận kỳ tự nhiên mà luyện công, việc tập luyện sẽ trở thành một loại thư giãn hạnh phúc, một loại hưởng thụ thưởng thức đầy thú vị; không có chút cưỡng chế, ước thúc, ràng buộc, khổ ải nào. Do đó, người hiểu được tinh thần này của liệu pháp khí công, không hề cần phải ‘khổ luyện’, mà cần yêu cầu ‘lạc luyện’.
Ngược lại, nếu có hành vi truy cầu mà không phải thuận kỳ tự nhiên, thì dễ xuất hiện thiên sai (đi lệch). Giống như trong chương Trương Thị y thông – Tẩu hỏa nhập ma đã nói: “Tu chân luyện khí chi sỹ, bất cầu tự nhiên chi chỉ, khắc dĩ thổ nạp vi vụ, nãi chí khí loạn ư trung, hỏa sĩ ư ngoại, nhi vi chinh xung bĩ nghịch, táo nhiễu bất ninh đẳng hoạn”. Dịch nghĩa, người tu chân luyện khí, không cầu nghĩa lý tự nhiên, khắc chế bản thân, lấy việc luyện khí thổ nạp làm chính, dẫn đến bên trong cơ thể thì khí loạn, bên ngoài cơ thể như lửa đốt, do đó tạo thành các chứng hồi hộp, đầy tức, nghịch loạn, rối nhiễu không yên.
4. Liệu pháp tổng hợp
Liệu pháp khí công từ quan điểm của y học hiện đại mà nhìn nhận, không phải là một loại đơn lẻ, mà là tổng hợp nhiều loại. Ví dụ, nó bao gồm liệu pháp tâm lí, liệu pháp thể dục, liệu pháp âm nhạc, liệu pháp tắm rừng, liệu pháp hoa thơm, liệu pháp tác nghiệp như thư hoạ, tự xoa bóp…, liệu pháp tín tức, cho tới tất cả các phương pháp lợi dụng ánh nắng, không khí, nước… các loại điều kiện tự nhiên giúp cho hồi phục sức khỏe.
Vậy nên, rất nhiều phương pháp luyện công từ cổ chí kim còn bao gồm thực phẩm, dược phẩm (bao gồm đan dược) hỗ trợ, cũng thường phối hợp châm cứu và xoa bóp, hiện nay lại thường phối hợp các loại máy móc vật lí trị liệu, cho nên nó cũng có thể ứng dụng kết hợp với các liệu pháp khác, cùng nhau phát huy tác dụng.
Theo 360doc.com
Liên Hoa