Dưỡng sinh không đồng nghĩa với ăn uống nhiều chất bổ dưỡng, mà phải hiểu đạo dưỡng sinh. Vậy mùa thu phải lưu ý những gì để có thể dưỡng thân thể một cách tốt nhất. 

Trời Thu trong vắt, mặt đất khô hanh, gió heo may thổi, vạn vật thành thục; đó là mùa quả chín, mùa gặt hái. Đầu Thu là giai đoạn chuyển tiếp từ nóng sang lạnh, lúc này trời vẫn còn nóng nhiều, thấp khí (độ ẩm) vẫn còn cao, nhiều khi vẫn còn giông bão.

Nói chung, sau tiết Xử Thử trời mới bớt nóng (vào ngày 23 hoặc ngày 24 tháng 8 Dương lịch, “Xử Thử” có nghĩa là hết nóng) và sau tiết Bạch Lộ (sau ngày 7 hoặc ngày 8 tháng 9 Dương lịch) lượng mưa mới giảm, trời đất khô hanh. Đây cũng là lúc nóng lạnh chuyển đổi, ngày thường nóng đêm thường lạnh, cơ thể không thích ứng được sẽ rất dễ bị cảm mạo hoặc các bệnh cũ cũng dễ tái phát.

Mùa Thu chuyển tiếp từ trạng thái tăng trưởng sang trạng thái thu nhập. Nhìn chung, thời tiết có đặc tính “thu liễm”, phép Dưỡng sinh trong mùa Thu là phải thuận theo cái khí thu liễm trong trời đất mà điều hòa thân thể.

Các phương diện dưỡng sinh gồm: ăn uống, sinh hoạt, rèn luyện thân thể, điều dưỡng tinh thần… đều theo nguyên tắc cơ bản dưỡng âm, ẩm chống khô hanh.

Trong thực hành Dưỡng sinh, cần chú ý đến một số vấn đề như sau:

Về mặt tinh thần

Mùa thu, trước cảnh lá vàng rơi, cành khô lá úa, hoa cỏ lụi tàn… lòng người thường hay thương cảm, man mác buồn… dễ rơi vào trạng thái trầm cảm.

Đông y cho rằng, dưỡng sinh và chăm sóc tinh thần trong mùa thu cần phải “sử chí an ninh, dĩ hoãn thu hình, thu liễm thần khí, sử thu khí bình, vô ngoại kỳ chí, sử phổi khí thanh, thử thu khí chi ứng”.

Nghĩa là: Mọi người hãy nhìn nhận sự biến đổi của thiên nhiên bằng trạng thái tinh thần bình hoà, nên ra khỏi nhà, đi du lịch hoặc leo núi ngắm cảnh, thư giãn tinh thần, có như thế mọi lo âu và buồn bã sẽ tiêu tan.

Bạn cũng có thể tập khí công, thu liễm tâm thần, duy trì sự yên tĩnh của nội tâm. Đồng thời bạn cần thường xuyên tắm nắng, đi lại hoặc loại bỏ tâm trạng không vui. Đó chính là cẩm nang “thu dưỡng”, là phương pháp dưỡng sinh tốt cho mọi người nhất là các bậc cao niên trong mùa thu.

Ăn tăng chua, giảm cay

Theo thuyết Ngũ hành, món ăn có ngũ vị là: chua, cay, đắng, mặn, ngọt, năm vị này có quan hệ với ngũ tạng. Theo Đông y: “Chua vào can, cay vào phế, đắng vào tim, mặn vào thận, ngọt vào tỳ”. Theo đó món ăn chua giúp dưỡng can, ngọt dưỡng tỳ.

Tuy nhiên bạn không nên ăn quá chua. Đối với người bị đau dạ dày, viêm loét đường tiêu hóa thì càng phải hạn chế ăn chua để phòng viêm loét nặng thêm. Bạn cũng không nên ăn nhiều dưa muối, cà muối vì sẽ gây rối loạn tiêu hóa, tăng huyết áp vì ăn mặn nhiều.

Đông y còn lý luận: “chua ngọt hóa âm”, vì thế món ăn chua ngọt giúp điều dưỡng can và tỳ, nên dùng nhiều hơn vào mùa thu. Mặt khác, mùa thu cần kiêng bớt vị cay như hạt tiêu, tỏi, ớt, gừng, rượu… vì các món này làm phế khí phát tán quá độ gây tổn hại cho phổi và tổn thương tới can, tỳ.

Về mặt sinh hoạt: Ngủ sớm dậy sớm

Về mặt này trong “Hoàng đế nội kinh” ghi: “Mùa thu cần ngủ sớm dậy sớm, bắt đầu từ gà gáy, giúp tinh thần bình ổn, để tránh khí tiêu điều vào mùa thu”.

Ngủ sớm để thuận theo âm tinh cất giữ, dùng dưỡng “thâu” khí. Dậy sớm nhằm thuận theo dương khí từ từ mạnh lên, khiến phế khí giãn ra. Bởi vậy, người là có thể thu dương khí, nếu không dương khí toàn bộ tản ra bên ngoài, khi đến mùa Đông, thân thể người sẽ xuất hiện suy nhược.

Mùa thu dễ mệt mỏi, ngủ trưa điều dưỡng tốt cho tim, làm khỏe tim, giảm xác suất bị bệnh tim mạch.

Ngoài ra, cũng có truyền thống dưỡng sinh khởi xướng “thu đống”. Đó là mùa thu nên để cơ thể chịu lạnh một chút làm giảm tiết mồ hôi, vì mồ hôi ra làm âm khí hao tổn, thuận theo nguyên tắc dưỡng sinh vào mùa thu là “trữ âm tinh, giữ âm khí”. Tuy nhiên cũng không được để cơ thể lạnh quá, đặc biệt với người già, trẻ nhỏ và người sức khỏe không tốt, nên mặc thêm áo ấm, tránh để khí lạnh làm thương tổn cho phế.

Ngâm chân nước ấm (Ảnh qua baoventd)

Mùa thu dễ gây bệnh cảm cúm, phải phòng tránh thế nào? Kiến nghị dậy sớm mở cửa sổ ra để hít thở không khí trong lành, sau đó rửa mặt bằng nước nóng thay vì nước lạnh khiến khí lạnh nhiễm vào mũi; đến tối dùng nước ấm rửa chân để kích thích tuần hoàn máu, nâng cao sức đề kháng cho cơ thể. Nếu trong nhà lỡ có người bị cảm cúm có thể đun nước giấm rồi đóng kín các cửa lại để xông qua gian nhà một lượt giúp trừ bệnh cảm cúm.

Phương diện phòng the: Tiết chế dưỡng âm

Mùa thu phải thuận theo nguyên tắc tích trữ của giới tự nhiên, vì thế tiết chế chuyện phòng the là tích trữ âm tinh.

Âm dương cân bằng phòng ngừa bệnh tật

Đại danh y Hoa Đà viết trong “Trung tàng kinh” rằng, cơ thể con người cũng giống như thiên nhiên, bất kể trong cơ thể âm khí quá thịnh hay là dương khí quá thịnh đều sẽ sinh ta bệnh tật. Muốn khỏe mạnh, âm dương điều hòa là việc quan trọng vô cùng.

Trong “Hoàng đế nội kinh” có câu “âm bình dương bí”, bình ở đây chính là cân bằng, bí là kín kẽ vững chắc. Nếu âm cân bằng, dương khí kín kẽ vững chắc thì cơ thể tự nhiên khỏe mạnh, tinh thần tốt lên.

Âm dương nếu mất cân bằng, bệnh tật liền bộc phát. Âm dương mất cân bằng nhẹ thì cơ thể sẽ có chút không khỏe, nặng hơn thì sẽ sinh bệnh, mà mất cân bằng nghiêm trọng thì thân thể chắc chắn mắc bệnh nặng.

Nắm vững và thực hành đúng những lưu ý dưỡng sinh vào mùa thu, nhất định bạn sẽ có một thân thể khỏe mạnh, tràn đầy sinh lực.

Hoàng Kỳ (T/h)

Chuyên mục Sức khỏe, thời báo Đại Kỷ Nguyên nỗ lực mang đến cho bạn đọc những thông tin chính xác và bổ ích nhất. Tuy nhiên khoa học về thân thể người thật rộng lớn và còn nhiều điều y học chưa nhận thức đến được, do đó, các bài viết tại đây chỉ mang tính chất tham khảo. Mọi việc chẩn đoán, điều trị bệnh hay các tình trạng sức khỏe và làm đẹp cần phải có ý kiến các chuyên gia y tế được cấp phép.

Từ Khóa: