Cây Chút chít là một loại cây mọc dại ở bờ ruộng rất ít được biết. Nhưng trong Đông y, cây lại được mang một cái tên cao quý Thổ đại hoàng vì nhiều tác dụng chữa bệnh của nó.
Ngoài cái tên Chút chít hay Thổ đại hoàng, nó còn được gọi là: Lưỡi bò, Ngưu thiệt hay Dương đề. Tên khoa học của cây là Rumex wallichi Meisn, cây thuộc họ rau Răm – Polygonaceae.
Cây Chút chít mọc dại ở bờ ruộng ẩm, hoặc trong các đất ruộng sâu, cây thường cao đến 1m, ít nhánh, lá dưới thân to, rộng đến 5 – 7cm, các lá giữa thân thon thuôn, tù hai đầu, hai mặt một màu, mép có răng tròn, các lá ở trên bẹ xim có nhiều hoa xanh, cuống hoa 1 – 2cm, mép có răng, lưng có một cục chồi xanh dẹt to, quả hình 3 cạnh nằm trong bao hoa.
Cây thường xuất hiện từ tháng 11 – 12 cho đến tháng 6. Cây mọc hoang dại nơi đất không tốt thì rễ gẫy không thành củ. Nếu được trồng chăm bón tốt thì củ to. Có thể trồng bằng hạt vào mùa xuân, đào lấy củ vào mùa thu, phơi khô dùng làm thuốc.
Công dụng: Cây có vị đắng, tính lạnh, có tác dụng thanh nhiệt, sát trùng. Lá và rễ nấu lên dùng tắm trị ghẻ, chữa lở ngứa, mụn nhọt. Lá non làm rau ăn được như rau nghể.
Trị ngứa ngáy có trùng: Dùng rễ cây Chút chít, đâm nát trộn mỡ heo bỏ vào tý muối bôi hàng ngày (Ngoại Đài Bí Yếu).
Trị hắc lào và lở ngứa: Dùng cành lá Chút chít nấu nước ngâm rửa kỹ lúc còn ấm, lại dùng củ mài dấm bôi. Có thể ngâm củ Chút chít trong cồn hoặc rượu rồi dùng nước thuốc để bôi, nếu có cây tươi thì dùng cành lá hoặc củ xát trực tiếp trị hắc lào và bệnh nấm da.
Trị đầu nổi vẩy trắng: Dùng rễ cây Chút chít đâm với nước mật của con dê bôi vào vị trí tổn thương (Thánh Huệ Phương).
Trên mặt nổi những vết đỏ như những đồng tiền lớn: Dùng rễ cây Chút chít 120g đâm lấy nước, Xuyên sơn giáp 10 cân đốt tồn tính, Xuyên tiêu (tán bột) 15g, Gừng sống 120g đâm lấy nước, trộn lại nghiền nát, lấy vải bọc lại sát vào, nếu khô bỏ dấm vào sát tiếp (Lục Thị Tích Đức Đường).
Da nổi lên từng đám nhỏ kết thành vẩy, ra mồ hôi, ngứa: Dùng rễ Chút chít 2 lượng (1 lượng = 37,8g), Khô phàn 6g, Khinh phấn 3g, Sinh khương nửa lượng, tất cả quyết nhuyễn lấy nước rửa, dùng tay cạo cho tróc vẩy để thuốc thấm vào (Lục Thị Kinh Nghiệm Phương).
Ngứa lâu ngày không khỏi: Dùng rễ cây Chút chít đâm vắt lấy nước bỏ vào một chút Kinh phấn trộn sệt sệt bôi 3 – 5 lần thì khỏi (Giản Yếu Tế Chúng Phương).
Chữa ghẻ hoặc trứng cá: Dùng rễ bột cây Chút chít 90g, ngâm với rượu 500ml hoặc 600ml trong 10 ngày, lọc lấy nước xức vào nơi hắc lào, có thể dùng để bôi ghẻ hoặc trứng cá (Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển).
Trị ngưu bì tiển, viêm da thần kinh: Rễ cây Chút chít 8 chỉ (1 chỉ = 3,75g), Khô phàn 6g. Tất cả tán bột trộn chung với dấm bôi vào nơi đau ngứa, ngày 1 – 2 lần (Dương Đề Căn Tán Lâm Sàng Thường Dụng Trung Dược Thủ Sách).
Trị ung nhọt sưng đau: Rễ Chút chít mài với dấm, xức bên ngoài (Lâm Sàng Thường Dụng Trung Dược Thủ Sách).
Trị xuất huyết nội, tím do dị ứng: Cả cây Chút chít để tươi 30g, sắc uống, rễ Chút chít nghiền bột, lần uống 9g, ngày uống 2 lần (Sổ Tay Lâm Sàng Trung Dược).
Lưu ý: Những người hư hàn, tiêu chảy không nên dùng.
Hạ Mai