Nhắc đến cối xay khiến chúng ta dễ liên tưởng đến câu chuyện hiệp sĩ Đôn Kihôtê và cối xay gió một phần vì tên gọi, một phần vì nhiều công dụng của vị thuốc. Nhưng kỳ thực cối xay được có tên như vậy là vì có hình dạng giống với cối xay lúa thời xưa.
Cây cối xay có tên khoa học là Abutilon indicum (L.) Sweet, Họ Bông – Malvaceae hay nhiều người gọi cây cối xay bằng tên Cây Dằng xay, Kim hoa thảo, Nhĩ hương thảo, Ma mãnh thảo.
Cối xay mọc hoang tại nhiều nơi và được trồng ở khắp cả nước, thường gặp ở các bờ rào, bãi hoang, chân đồi, nương rẫy. Dược liệu được thu hái về đem rửa sạch đất, cắt khúc ngắn, dùng tươi hoặc phơi sấy khô để dùng dần.
Theo Đông y, cây cối xay có vị hơi ngọt, tính bình, tác dụng tán phong, thanh nhiệt, giải độc, hoạt huyết, long đờm, lợi tiểu nên thường được dùng điều trị cảm mạo phong nhiệt, sốt, đau đầu, tiểu tiện vàng đỏ, đái rắt, buốt, phù thũng, lở ngứa, dị ứng…
Chữa mày đay do dị ứng
Lấy toàn thân cây cối xay 30g, thịt lợn nạc 100g: Đem cả hai hầm chín, ăn thịt và uống nước thuốc. Dùng 7 – 10 ngày.
Chữa kiết lỵ
Quả cối xay, hoa mào gà mỗi thứ 30g: Sắc uống ngày 3 lần đến khi khỏi thì thôi.
Chữa nhức đau xương khớp
Cối xay 18g, cây mã đề 25g, cây xấu hổ, cây lạc tiên, cây cỏ xước, rễ cỏ tranh mỗi vị 18g đem thái nhỏ và sắc nước uống hàng ngày. Với công dụng của cây cối xay giúp gân cốt được dẻo dai, sẽ giúp người bệnh tránh được các chứng bệnh liên quan đến xương khớp.
Điều trị bệnh trĩ
Rễ cối xay 200g: Sắc đặc, uống 1 chén thuốc (bằng chén trà), thuốc còn lại đang nóng đem xông hậu môn, khi nước còn ấm thì dùng rửa, ngày xông rửa 5-6 lần.
Trị chứng phù thũng
Lá cối xay 8g, rễ thóc lép 12g: Đem cả hai cho vào nồi đổ thêm 300ml nước, đun sôi 30 phút, chia 3 lần uống trong ngày.
Trị tai điếc
Lấy 30g quả cối xay hoặc lá, đem nấu với thịt lợn nạc, dùng ăn hàng ngày sẽ có hiệu quả cao.
Điều trị tiểu tiện bí, tiểu rắt, buốt do thấp nhiệt
Cây cối xay 30g, bông mã đề 20g, rễ tranh 20g, râu ngô 12g, cỏ mần trầu 8g, rau má 12g: Tất cả cho vào nồi sắc với 650ml nước, sắc còn 250ml, chia uống 2 lần trong ngày trước bữa ăn.
Cối xay trị cảm sốt, nhức đầu do phong nhiệt
Cây cối xay 14g, bạc hà 6g, lá tre 8g, kim ngân hoa 12g, kinh giới 8g. Tất cả đem nấu với 750ml nước, sắc còn 250ml, chia uống ngày 2 lần trước bữa ăn.
Lá cối xay 20g, bạc hà 10g, chỉ thiên 20g, cam thảo 5g, gừng tươi 3 lát. Sắc uống trong ngày, dùng 3 – 5 ngày.
Lê Vân