Trong Đông y, bối mẫu vẫn được dùng để trị viêm sưng tấy, lao hạch nhọt lở. Sách xưa còn ghi chép lại một câu chuyện lý thú liên quan đến vị thuốc này.
Bối mẫu là loại cây sống lâu năm, tên khoa học là Fritillaria roylel Hook thuộc họ Liliaceae. Gồm hai loại là xuyên bối mẫu và triết bối mẫu.
Lá xuyên bối mẫu gồm 3-6 lá mọc vòng, đầu lá cuộn lại. Hoa hình truông chúc xuống đất, dài 3,5 đến 5cm, ngoài màu vàng lục nhạt, thường thấy ở tỉnh Tứ Xuyên, Trung Quốc nên có tên gọi là xuyên bối mẫu.
Triết Bối mẫu có hình dáng hơi khác cây xuyên bối mẫu ở chỗ lá hẹp hơn, 3-4 lá mọc vòng và dài 2-3cm. Cây này có ở Triết giang nên gọi là Triết bối mẫu hoặc Tượng bối mẫu.
Theo Đông y xuyên bối mẫu có vị đắng, ngọt, tính hơi hàn, quy vào các kinh phế, tâm. Còn thuốc triết bối mẫu có vị đắng, tính hàn, cũng quy vào các kinh phế, tâm. Theo các tài liệu cổ như sách Bản kinh nói vị cay, tính bình. Sách Danh y biệt lục nói vị đắng, tính hơi hàn, không độc. Sách Tân tu bản thảo nói vị ngọt đắng không cay. Sách Lôi công bào chế dược tính giải nói nhập hai kinh tâm, phế. Sách Bản thảo kinh giải nói nhập thủ thái âm phế kinh, thủ dương minh đại trường kinh.
Theo tài liệu xưa ghi chép, ở vùng Giang Đông, phía Đông của Trường Giang, Trung Quốc có một thương nhân, bên vai trái mọc một cái nhọt to và có hình dạng giống mặt người, cho nên mọi người gọi là “nhọt mặt người”.
Lúc ban đầu người thương nhân này không cảm thấy khó chịu gì, ăn uống vẫn như bình thường. Có khi còn đùa vui bằng cách nhỏ rượu lên miệng của cái nhọt mặt người kia, cái mặt đó cũng lại biến sang màu hồng [như say rượu vậy].
Cái nhọt mặt người này cái gì cũng ăn, sau khi cho nó ăn nhiều, trên vai người thương nhân sẽ có chỗ lồi lên, tựa như nó cũng có dạ dày vậy. Khi thương nhân không cho nó thức ăn, toàn bộ cánh tay trái đều sẽ tê liệt.
Dần dần, từ vai trái đến toàn thân người thương nhân càng ngày càng khó chịu. Ông ta phải đi tìm thầy thuốc chữa trị. Có một vị thầy dạy ông thử tất cả các loại thuốc, kim, thạch, thảo, mộc… ông đều đã thử. Vậy mà cái nhọt vẫn không thay đổi, cuối cùng, lúc uống đến vị Bối mẫu cái nhọt mới nhăn mặt cau mày.
Người thương nhân vui vẻ nói: “Loại thuốc này nhất định có thể trị cái nhọt này.” Ông sử dụng một cây sậy làm ống dẫn, cố gắng cắm vô miệng của cái nhọt mặt người, chọc đến mức dường như làm rách cái miệng của nó vậy, sau đó rót thuốc vào cái miệng kia. Qua mấy ngày, nhọt mặt người kết thành sẹo, bệnh kỳ quái của người thương nhân liền cũng khỏi.
Nguồn: “Tập tục tang lễ – Chu Dực Thanh”
Hùng Hoàng