Tăng huyết áp là một trong những bệnh có tốc độ gia tăng và gây tử vong nhiều nhất. Ước tính có tới 30% dân số bị tăng huyết áp và đa phần là không rõ nguyên nhân.
Theo thông tin từ Hội Tim mạch Hoa Kỳ (AHA) có từ 5-10% số bệnh nhân tăng huyết áp là thứ phát do bị mắc một bệnh nào đó. Những bệnh nhân này có cơ may rất lớn được chữa khỏi tăng huyết áp nếu như phát hiện ra và điều trị được bệnh gây ra tăng huyết áp. Vậy những nguyên nhân gây ra tăng huyết áp thứ phát là gì? Mời các bạn tìm hiểu thông tin dưới đây.
Tăng huyết áp thứ phát là gì ?
Huyết áp (HA) là áp lực của dòng máu tác động lên thành mạch. Một người được gọi là bị tăng huyết áp (THA) khi có huyết áp tâm thu lớn hơn hoặc bằng 140mmHg và/hoặc huyết áp tâm trương lớn hơn hoặc bằng 90mmHg.
Tăng huyết áp được chia thành hai loại: tăng huyết áp nguyên phát và tăng huyết áp thứ phát. Đa số người bị THA đều không tìm thấy căn nguyên, vì vậy gọi là THA nguyên phát. Chỉ có khoảng 10% các trường hợp là tìm được nguyên nhân gây THA, gọi là tăng huyết áp thứ phát.
Nguyên nhân gây ra tăng huyết áp thứ phát
Khác với tăng huyết áp nguyên phát, bác sĩ luôn xác định được nguyên nhân gây ra tăng huyết áp thứ phát. Nhiều căn bệnh khác nhau có thể biến chứng thành tăng huyết áp thứ phát, trong đó phải kể đến:
Bệnh thận
Bệnh thận do đái tháo đường (ĐTĐ): Mỗi quả thận chứa hàng triệu mạch máu nhỏ đóng vai trò như một máy lọc các chất thải ra nước tiểu. Đường máu cao có thể phá hủy hệ thống lọc này, gây xơ hóa cầu thận dẫn đến suy thận và kèm theo là tăng huyết áp.
Bệnh thận đa nang: Đây là bệnh di truyền trong đó bệnh nhân có nhiều nang ở thận và có thể cả ở gan. Các nang thận làm phá vỡ cấu trúc và chức năng bình thường của thận, gây tăng huyết áp.
Bệnh cầu thận: Quá trình lọc các chất thải và muối natri chủ yếu xảy ra ở cầu thận nên viêm cầu thận sẽ dẫn đến hỏng hệ thống vi lọc này. Nếu viêm cầu thận không được điều trị tốt thì người bệnh có thể bị tăng huyết áp, thường kèm theo hội chứng thận hư hoặc suy thận.
Thận ứ nước: Ở những bệnh nhân này, một phần hoặc toàn bộ quả thận bị giãn căng do chứa đầy nước tiểu. Nguyên nhân thường do sỏi hoặc dị dạng đường tiết niệu gây tắc đường dẫn nước tiểu. Sự tắc nghẽn này đôi khi gây tăng huyết áp.
Nguyên nhân nội tiết
Hội chứng Cushing: Bệnh có đặc trưng là tình trạng cortisol trong máu cao, kéo dài (do tuyến thượng thận tăng tiết hoặc do dùng thuốc corticoid) sẽ làm tăng huyết áp.
Hội chứng Conn hay u thượng thận tiết nhiều aldosteron: Aldosteron là hormon tuyến thượng thận có tác dụng gây giảm thải trừ muối và nước nhưng lại làm tăng thải kali qua thận. Hậu quả là bệnh nhân bị tăng huyết áp do tăng khối lượng tuần hoàn.
U tủy thượng thận (Pheochromocytoma): Đây là 1 dạng u thượng thận hiếm gặp, trong đó phần tủy thượng thận tiết quá nhiều các hormon như adrenalin và noadrenalin dẫn đến huyết áp tăng rất cao (có thể lên tới trên 200mmHg) và từng cơn.
Cường chức năng tuyến giáp (thường gọi là cường giáp): Thể bệnh cường giáp hay gặp nhất là bệnh Basedow. Hormon giáp sẽ làm tăng hoạt tính của epinephrin và norepinephrin dẫn tới làm tăng huyết áp.
Cường chức năng tuyến cận giáp (cường cận giáp): Tuyến cận giáp có kích thước rất nhỏ nhưng có vai trò rất quan trọng trong việc điều hòa nồng độ calci và phospho trong cơ thể. Khi tuyến cận giáp tiết quá nhiều hormon PTH sẽ làm tăng calci máu, kích thích làm tăng huyết áp.
Bệnh to đầu chi: Nguyên nhân là do u tuyến yên có tăng tiết hormon tăng trưởng GH. Khoảng 1/3 số BN này có tăng huyết áp.
Bệnh tim mạch
Hẹp động mạch chủ: Khi động mạch chủ bị hẹp ở một đoạn nào đó (do bẩm sinh hoặc mắc phải) sẽ khiến tim phải co bóp mạnh hơn để tống máu đi qua được chỗ hẹp làm tăng HA ở phía trên chỗ hẹp, trong đó có HA ở động mạch cánh tay.
Hẹp động mạch thận: Hẹp động mạch thận 1 hoặc 2 bên thường gây ra tăng HA nặng và kèm theo là tổn thương cấu trúc thận không hồi phục. Có 2 nguyên nhân chính là do mảng xơ vữa động mạch (giống như xơ vữa gây hẹp động mạch vành nuôi tim) hoặc do xơ hóa làm thành động mạch thận dày lên gây hẹp (gọi là loạn sản xơ cơ).
Một số nguyên nhân khác
Ngừng thở lúc ngủ: Đây là bệnh không hiếm gặp nhưng hay bị bỏ qua. Những người bị bệnh này sẽ có các cơn ngừng thở trong lúc ngủ gây thiếu ôxy từng đợt. Hậu quả là các tế bào ở thành mạch máu bị tổn thương làm giảm (hoặc mất) tính đàn hồi vốn có tác dụng điều hòa HA, dẫn đến HA tăng lên. Bệnh hay gặp ở những người béo, người có bệnh về mũi xoang, triệu chứng hay gặp là ngáy to.
Béo phì hoặc thừa cân: Những người béo sẽ có lượng máu lưu thông trong cơ thể cao hơn, khiến áp lực tác động lên thành động mạch tăng lên. Đi kèm với béo thường là tăng nhịp tim và giảm khả năng vận chuyển máu của hệ thống mạch máu trong cơ thể… tất cả các yếu tố này đều làm tăng HA.
Tiền sản giật: Tiền sản giật là một biến chứng sản khoa, đặc trưng là có protein trong nước tiểu và tăng HA xuất hiện sau tuần thứ 20 của thai kỳ. Nếu không được điều trị, tiền sản giật có thể gây ra biến chứng nguy hiểm đe dọa tính mạng của cả mẹ và con.
Do thuốc: Theo các nghiên cứu, rất nhiều loại thuốc chữa bệnh lại có thể là nguyên nhân gây ra tăng HA. Các thuốc chống trầm cảm có thể gây tăng HA hoặc làm HA tăng cao hơn. Các thuốc tránh thai dạng uống, thuốc chữa cảm cúm và nhiều loại thuốc thảo dược khác cũng có thể gây tăng HA, trong đó đáng chú ý có cam thảo và nhân sâm. Các chất gây nghiện và bị cấm dùng như cocain hoặc methamphetamin cũng đều làm tăng HA.
BS. Thu Trang