Huyết áp cao là một trong những yếu tố nguy cơ dẫn đến hình thành mảng xơ vữa và tiến triển bệnh lý cơ tim thiếu máu cục bộ, nhồi máu cơ tim và tai biến mạch máu não. Nguyên nhân chính trong tăng huyết áp dẫn đến hình thành mãng xơ vữa động mạch là sự rối loạn chức năng nội mạc, mất cân bằng giữa quá trình chết và tái tạo tế bào nội mạc mạch máu.
Nội mạc mạch máu
Nội mạc mạch máu là một lớp tế bào nằm bên trong lòng mạch ngăn cách giữa các tế bào máu lưu thông trong lòng mạch và các tế bào cơ trơn của thành mạch máu. Nội mạc mạch máu đóng vai trò quan trọng trong điều hòa sự co và dãn mạch, do đó có thể kiểm soát áp lực máu trong lòng mạch; đóng vai trò trong cân bằng sự hình thành huyết khối và tiêu huyết khối, giúp ngăn chặn tạo huyết khối trong lòng mạch.
Các tế bào nội mạc mạch vành có khả năng điều chỉnh sự co hoặc dãn mạch máu thông qua sự sản xuất một loạt các yếu tố dịch thể tác động lên mạch máu làm dãn mạch như ” yếu tố làm dãn mạch nội mạc” (EDRF), nitric oxide (NO), prostacylin …, chất làm co mạch như endothelin 1 (ET-1) , angiotensin II… Bình thường thì Nitric oxide (NO), prostacyclin của nội mạc mạch máu làm dãn mạch, có tính kháng viêm, chống tăng sinh tế bào, và ức chế sự hình thành huyết khối (cùng với t-PA, TFPI tiết ra từ tế bào nội mạc).
Thế nào là xơ vữa động mạch
Xơ vữa động mạch là tình trạng các thành động mạch bị bao quanh bởi các mảng chất béo hay mỡ máu. Mặc dù mảng vữa xơ thường phát triển mà không có triệu chứng trong nhiều năm, nhưng những mảng vữa xơ có thể đột nhiên bị vỡ. Cơ thể sẽ phản ứng một cách tự nhiên, xem đây là vết thương bình thường và tiểu cầu sẽ được huy động tập trung tại đó gây phản ứng hình thành các cục máu đông. Các cục máu đông này gây cản trở dòng chảy, làm tắc động mạch, kết quả là có thể gây ra một cơn đau tim hoặc đột quỵ.
Tăng huyết áp và sự hình thành mảng xơ vữa động mạch
Theo nhiều thống kê tại Hoa Kỳ cho thấy huyết áp cao hơn140/90mmHg thấy được trên 69% số bệnh nhân bị nhồi máu cơ tim lần đầu, 77% trên những bệnh nhân bị tai biến mạch máu não lần đầu và 74% những bệnh nhân bị suy tim.
Huyết áp chịu ảnh hưởng của hai yếu tố: lực co bóp của tim và sức cản của động mạch. Khi tim đập, nó đẩy máu qua các động mạch trong toàn bộ cơ thể. Huyết áp tăng đồng nghĩa với việc với mỗi nhịp tim, động mạch khắp cơ thể sẽ căng lên và kéo dài hơn bình thường. Tình trạng này có thể làm tổn thương các tế bào nội mạc. Nội mạc khỏe mạnh luôn hoạt động tích cực để ngăn chặn xơ vữa động mạch (còn gọi là xơ cứng động mạch) tiến triển. Khi nội mạc bị tổn thương, nó sẽ thu hút nhiều cholesterol ‘xấu’, LDL và các tế bào bạch cầu.
Các tế bào nội mạc mạch máu nói chung và mạch vành nói riêng luôn luôn diễn ra quá trình chết tế bào theo chương trình và tân tạo tế bào mới giúp cho lớp nội mạc luôn liền mạch và duy trì các chức năng của lớp nội mạc. Tăng huyết áp làm giảm sản xuất NO, tăng stress oxy hóa, dẫn đến tăng LDL-oxy hóa, tăng quá trình chết theo chương trình của tế bào nội mạc mạch máu do tăng sản xuất angiotensin II làm màng tế bào nội mạc không liền mạch, giúp phân tử LDL oxy hóa dễ dàng đi vào lớp dưới nội mạc. Angiotensin II tác động làm tăng phản ứng viêm, kích hoạt các phân tử kết dính, phân tử hấp dẫn tế bào, tạo thành tế bào bọt dưới nội mạc, cholesterol và các tế bào bạch cầu sẽ tích tụ lại trong thành động mạch, lâu dần sẽ hình thành các mảng xơ vữa động mạch.
Nhiều nghiên cứu cho thấy sự giảm sản xuất NO và tăng quá trình chết theo chương trình của tế bào nội mạc là một trong những nguyên nhân chính gây rối loạn chức năng nội mạc dẫn đến hình thành mảng xơ vữa động mạch.
Tăng huyết áp làm tăng nguy cơ xơ vữa động mạch và tăng nguy cơ phát triển các biến chứng của xơ vữa động mạch như đau tim, đột quỵ, bệnh thận, bệnh động mạch ngoại biên…Trên những bệnh nhân đã bị hẹp mạch máu do xơ vữa động mạch thì mảng vữa xơ dễ nứt vỡ, tạo huyết khối, gây nên hội chứng vành cấp.
Bệnh huyết áp cao có thể tự gây ra xơ vữa động mạch nhưng nếu kết hợp với các bệnh lý như tiểu đường, mỡ máu cao hoặc người hút thuốc lá thì xơ vữa động mạch sẽ hình thành nhanh hơn và mức độ nguy hiểm cũng cao hơn. Nếu bạn có bất kỳ yếu tố nguy cơ khác kết hợp với cao huyết áp, nguy cơ xơ vữa động mạch bắt đầu tăng lên đáng kể.
Điều trị tăng huyết áp, ngăn ngừa xơ vữa động mạch
Tăng huyết áp yếu tố nguy cơ phổ biến nhất của xơ vữa động mạch nên điều trị tăng huyết áp có thể giúp chống lại xơ vữa động mạch. Bạn không nên chủ quan mà cần kiểm tra để biết chỉ số huyết áp của mình để có thể được điều trị kịp thời nếu bạn bị tăng huyết áp. Phương pháp đơn giản là sử dụng máy đo huyết áp. Bạn có thể tự đo tại nhà hoặc tới nhà thuốc, phòng mạch, trung tâm y tế để kiểm tra huyết áp…
Phần lớn sự suy giảm trong tỷ lệ tử vong do nhồi máu cơ tim và đột quỵ trong vòng 50 năm qua là do cải thiện được tình trạng huyết áp của bệnh nhân. Ví dụ, ở tuổi trung niên và người già có huyết áp cao, việc làm giảm huyết áp tâm thu 10mmHg sẽ giúp:
– Giảm 50-60% nguy cơ tử vong do đột quỵ
– Giảm 40-50% nguy cơ tử vong do nhồi máu cơ tim
Do đó cần thiết điều trị tích cực, kiểm soát tốt huyết áp trên những bệnh nhân bị cao huyết áp, và tích cực tuyên truyền phòng ngừa tăng huyết áp trên những người bình thường có nguy cơ dẫn đến cao huyết áp.
BS. Thu Trang