Lợi thế chi phí lao động thấp của Việt Nam có thể sẽ không còn nhiều tác dụng trong thời Cách mạng công nghiệp 4.0 khi ngành chế biến chế tạo bắt đầu trở lại các nước phát triển hoặc ở lại Trung Quốc, ảnh hưởng đến dòng vốn FDI vào Việt Nam.
Chia sẻ trên trang tin VietnamFinance, chuyên gia Nguyễn Thắng tại Trung tâm Phân tích và Dự báo (Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam), đánh giá rằng cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 sẽ khiến Việt Nam không còn được hưởng lợi nhiều từ chiến lược “Trung Quốc + 1” của nhiều tập đoàn đa quốc gia.
“Trung Quốc + 1” là chiến lược trong đó các tập đoàn đa quốc gia dịch chuyển nhà máy gia công lắp ráp của mình khỏi Trung Quốc để đưa đến những nơi nằm ngoài nhưng gần với Trung Quốc. Chiến lược này đã làm lợi cho Việt Nam trong hơn 1 thập kỷ qua.
Việc dịch chuyển nhà máy của các tập đoàn đa quốc gia là nhằm tránh cho chi phí lao động ở các vùng ven biển của Trung Quốc tăng nhanh trong khi vẫn tận dụng được ngành công nghiệp hỗ trợ rất phát triển ở quốc gia này để nhập khẩu linh kiện cũng như dễ dàng xuất khẩu để bán sản phẩm cho tầng lớp trung lưu đang tăng nhanh ở quốc gia tỷ dân.
Nhờ lợi thế về địa kinh tế, Việt Nam đã trở thành một điểm đến ưa thích của làn sóng FDI mới, qua đó tham gia nhiều hơn vào các chuỗi giá trị toàn cầu với vai trò là một “công xưởng” mới của thế giới.
Sự phát bùng nổ của các ngành chế biến chế tạo sử dụng nhiều lao động đang có tác động đáng kể đến quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế của Việt Nam. Theo đó, lao động ngành nông nghiệp chuyển dần sang ngành công nghiệp và dịch vụ với năng suất và thu nhập cao hơn, giúp nền kinh tế tái cơ cấu theo hướng chuyển đổi mô hình tăng trưởng và chuyển sang một quỹ đạo tăng trưởng nhanh và bền vững hơn.
Tuy nhiên, chuyên gia Nguyễn Thắng cho rằng cơ hội đó của Việt Nam sẽ ngày càng bị thu hẹp do tác động của cuộc cách mạng công nghệ với đặc trưng là sự kết nối ngày một chặt chẽ giữa thế giới thực với không gian số, tức cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0.
Theo vị chuyên gia này, trong trung đến dài hạn, công nghệ và đổi mới sáng tạo sẽ bắt đầu phá vỡ nhiều phương thức sản xuất truyền thống trong nông nghiệp, công nghiệp và dịch vụ, tạo ra những cơ hội và thách thức mới tác động mạnh đến tăng trưởng và bất bình đẳng cũng như giảm nghèo ở nhiều quốc gia.
Những nền kinh tế sử dụng “thâm dụng lao động” – cạnh tranh chủ yếu dựa trên lợi thế về lao động giá rẻ, trong đó có Việt Nam, có xu hướng chịu ảnh hưởng bất lợi do quá trình số hóa và tự động hóa đang tăng tốc, làm giảm đáng kể lợi thế này trong trung đến dài hạn.
Cụ thể, trong Cách mạng công nghiệp 4.0, robot sẽ được các nước “thâm dụng công nghệ” sử dụng rất nhiều, khiến cho ngành công nghiệp chế tạo bắt đầu “hồi hương” trở lại những nước phát triển cũng như có xu hướng ở lại Trung Quốc nhằm đưa sản phẩm đến gần với thị trường tiêu thụ cuối cùng và gắn chặt hơn với các trung tâm nghiên cứu và thiết kế.
Hệ quả là lợi thế về chi phí lao động thấp của Việt Nam có thể sẽ bị suy giảm đáng kể, ảnh hưởng đến tăng trưởng của ngành chế biến chế tạo – lĩnh vực có tầm quan trọng đặc biệt đối với các nền kinh tế kém phát triển trong nỗ lực bắt kịp với các nền kinh tế tiên tiến hơn.
Ôn Thắng cho rằng Việt Nam cần nỗ lực nhằm tận dụng tối đa cơ hội hiện có trước khi ngành công nghiệp chế tạo quay trở lại các nước phát triển hay dừng chuyển dịch ra khỏi Trung Quốc, thậm chí là chuyển hướng từ Việt Nam sang các nước đang phát triển khác như Thái Lan, Indonesia, Campuchia và Myanmar.
Minh Tuệ tổng hợp