Cách thức một đàn kiến ​​hoạt động khá giống bộ não, nó không cần sự kiểm soát trung tâm. Mỗi nhóm là một tập hợp các cá thể sử dụng các tương tác hóa học đơn giản để hợp chung lại tạo ra hành vi của chúng.

Chúng ta biết rằng trí nhớ của chúng ta dựa vào những thay đổi trong bao nhiêu tập hợp các nơ-ron liên kết kích thích lẫn nhau; rằng nó được củng cố bằng cách nào đó trong khi ngủ; và bộ nhớ dài hạn (long-term memory) cũng như bộ nhớ gần đây (recent memory) liên quan đến các mạch khác nhau của các tế bào thần kinh được kết nối.

Những đàn kiến có một cách ghi nhớ tương tự. Các sự kiện trong quá khứ có thể làm thay đổi hành vi của cả đàn kiến ​​và từng cá thể kiến. Kiến thợ mộc đơn lẻ có phương thức để nhớ vị trí của nó trong vài phút, chúng có khả năng quay trở lại nơi có thức ăn.

Một loài khác, kiến ​​sa mạc Sahara, đi quanh co trên sa mạc cằn cỗi tìm kiếm thức ăn. Dường như một con kiến ​​của loài này có thể nhớ nó đã đi được bao xa hoặc nó đã đi được bao nhiêu bước kể từ lần cuối cùng nó ở tổ.

kiến sahara
Một tổ kiến trên sa mạc Sahara (Ảnh: khampha)

Một đàn kiến ​​gỗ đỏ nhớ hệ thống đường mòn của nó dẫn đến cùng một cây, hết năm này qua năm khác trong khi không có một con kiến đơn lẻ ​​nào làm được. Trong các khu rừng ở châu Âu, chúng tìm kiếm những cây cao để ăn các loại rệp ăn cây.

Tổ của chúng là những gò nhọn khổng lồ từ gỗ thông nằm cùng một chỗ trong nhiều thập kỷ, được chiếm giữ bởi nhiều thế hệ các đàn kiến khác nhau. Mỗi con kiến ​​có xu hướng đi cùng một con đường ngày này qua ngày khác đến cùng một cây.

Trong suốt mùa đông dài, những con kiến ​​rúc vào nhau dưới tuyết. Nhà nghiên cứu về nấm của Phần Lan Rainer Rosengren đã chỉ ra rằng khi những con kiến ​​xuất hiện vào mùa xuân, một con kiến ​​già đi ra ngoài với một con non dọc theo con đường quen thuộc của con kiến ​​già.

Những con kiến ​​già chết đi và những con kiến ​​trẻ chấp nhận con đường đó như của chính nó, do đó dẫn đến cả bầy có thể ghi nhớ hoặc sao chép lại những con đường mòn của năm trước đó.

Loài kiến ngửi thấy những con kiến ​​khác, hoặc hóa chất do kiến ​​khác ký gửi để quyết định làm gì tiếp theo. Một tế bào thần kinh cũng sử dụng tốc độ mà nó được kích thích bởi các tế bào thần kinh khác để quyết định có bắn đi hay không.

kiến
Loài kiến ngửi thấy những con kiến ​​khác, hoặc hóa chất do kiến ​​khác ký gửi để quyết định làm gì tiếp theo (Ảnh: Zhh)

Trong cả hai trường hợp, trí nhớ phát sinh từ những thay đổi về cách kiến ​​hoặc tế bào thần kinh kết nối và kích thích lẫn nhau. Có khả năng hành vi đàn kiến trưởng thành vì kích thước đàn kiến thay đổi tỷ lệ tương tác giữa các con kiến trong đàn.

Ở một đàn kiến già hơn, lớn hơn, mỗi con kiến ​​có nhiều kiến ​​để gặp hơn là ở một con trẻ, nhỏ hơn và kết quả là một động lực ổn định hơn.

Có lẽ các đàn kiến nhớ một sự xáo trộn trong quá khứ vì nó đã thay đổi vị trí của cả đàn, dẫn đến các kiểu tương tác mới, thậm chí có thể củng cố hành vi mới qua đêm trong khi đàn kiến không hoạt động, giống như ký ức của chúng ta được củng cố trong khi ngủ.

Những thay đổi trong hành vi đàn kiến do các sự kiện trong quá khứ không phải là tổng hợp đơn giản của những ký ức kiến. Nó giống như thay đổi trong những gì chúng ta nhớ và những gì chúng ta nói hoặc làm, không phải là một tập hợp biến đổi đơn giản, nơ-ron của nơ-ron.

Thay vào đó, ký ức của bạn giống như một đàn kiến: không có tế bào thần kinh cụ thể nào nhớ được bất cứ điều gì mặc dù bộ não của bạn lại có thể làm được điều đó.

Nhật Quang