Ma sát xung quanh ta là muôn hình muôn vẻ và có lúc vô cùng bất ngờ, đã bao giờ bạn tự hỏi điều gì sẽ xảy ra nếu loại lực này biến mất khỏi Trái Đất?
Ma sát có mặt ở khắp mọi nơi, thậm chí cả đến những nơi ta không ngờ đến. Giả sử ma sát đột nhiên biến mất khỏi thế giới này, thì vô vàn các hiện tượng bình thường chắc sẽ diễn biến một cách hoàn toàn khác hẳn.
Nhà vật lý Pháp Guillaume đã mô tả rất hay về ma sát:
Mọi người chúng ta đã có lúc đi trên đường phủ đầy băng: đã phải tốn bao nhiêu sức để tránh trượt ngã, đã phải làm bao nhiêu động tác uốn, gượng để có thể đứng vững! Điều đó khiến ta phải thừa nhận cái thuộc tính quý báu của mặt đất đã cho chúng ta đi lại được trong thể thăng bằng mà không cần một sự cố gắng gì đặc biệt. Cũng nảy sinh ý nghĩ như thế khi chúng ta đi xe đạp trên đường nhựa bị trượt ngã. Nghiên cứu các hiện tượng tương tự, chúng ta phát hiện được các hậu quả do ma sát gây ra.
Ở mức độ có thể, các kỹ sư đã cố gắng khử bỏ ma sát trong các thiết bị máy móc, — và họ đã làm được điều đó. Trong cơ học thực dụng, nói về ma sát chẳng khác nào như nói về một hiện tượng vô cùng tai hại, và điều đó là đúng, — tuy vậy nó chỉ đúng trong lĩnh vực chuyên môn hẹp mà thôi.
Còn nói chung trong tất cả các trường hợp khác, chúng ta cần phải biết ơn ma sát: vì ma sát cho chúng ta khả năng đi lại, đứng, ngồi, làm việc mà không có điều gì đáng lo ngại; sách vở, bút mực không rơi xuống bàn, bàn không bị trượt khi chưa đẩy vào góc, và bút không tuột ra khỏi tay v. v…”.
Ma sát — đó là hiện tượng rất phổ biến, phổ biến đền nỗi, trừ những trường hợp ngoại lệ đặc biệt, chúng ta không cần phải nhờ cậy nó, mà tự nó đến với chúng ta.
Ma sát tạo điều kiện cho sự ổn định, bền vững. Người thợ mộc bào phắng sàn nhà sao cho những cái bàn cái ghế đặt đâu «ngồi» đấy. Thức ăn, đĩa bát, cốc chén đặt lên bàn cũng vậy, không bị xê dịch và không cần đến sự quan tâm đặc biệt của chúng ta, trừ trường hợp công việc phải tiến hành trên tàu thủy trong lúc lắc tư, tròng trành.
Nếu ma sát bị trừ khử hoàn toàn. Khi đó không một vật thể nào dù to lớn như khôi đá hay bé nhỏ như hạt cát, chúng chẳng bao giờ đặt lên nhau được: tất cả sẽ lăn và trượt, chừng nào chúng chưa nằm cùng một mực như nhau. Không có ma sát, Trái Đất sẽ là quả cầu tròn nhẵn, như một bong bóng xà phòng.
Chưa hết, khi không có ma sát thì các đinh, các vít sẽ tuột ra khỏi tường, và bạn không thể giữ lại trong tay bất cứ thứ gì cả; gió lốc sẽ không bao giờ lặng và các âm thanh sẽ không bao giờ tắt; tiếng vang cứ vọng mãi và tiếng dội lại không ngừng.
Băng phú trên mặt đường lúc nào cũng cho ta một bài học trực quan có tính thuyết phục về sự quan trọng của ma sát. Khi đứng trên mặt băng, chúng ta cảm thấy mình yếu đuối bất lực và lúc nào cũng sợ ngã. Người ta đã quá quên thuộc với các mẩu tin trên mặt báo khi trời chuyển Đông như:
“Do bị băng phủ nên các phương tiện giao thông trên đường phố và tàu điện đã gặp nhiều cản trở. Gần 1400 người bị đưa vào bệnh viện vì trượt ngã gãy chân, tay…”. hay
“Ba ôtô và hai toa tàu điện đâm vào nhau ở gần Gai – Parka, đã bị phá hủy hoàn toàn do các bình chứa xăng bị nổ…”
Tuy vậy, lực ma sát không đáng kể ở trên băng có thể phục vụ tốt trong kỹ thuật. Xe trượt tuyết thông thường là một ví dụ cho việc sử dụng đó. Những con đường đóng băng phục vụ cho việc chuyên chở gỗ từ nơi khai thác đến đường xe lửa hay đến các bến đóng bè thả sông là một chứng minh nữa về vần đề này. Trên con đường như thế có vết hằn đường để cho càng trượt trượt theo. Chỉ với hai con ngựa, chiếc xe trượt có thể chở tới 7 tấn gỗ.
Rõ ràng, mọi sự mọi vật xung quanh chúng ta đều mang trong nó hai thuộc tính đối lập, chúng đều mang trong mình một ý nghĩa khác nhau làm phong phú tự nhiên và hữu ích cho cuộc sống con người. Bạn đơn giản chỉ cần hiểu và áp dụng chúng theo một cách hợp lý nhất.
Hoài Anh