Khi Đế chế thứ 3 đứng trước nguy cơ sụp đổ, bộ máy lãnh đạo cấp cao của Đức Quốc xã đã chuẩn bị một kế hoạch chu đáo cho ngày đế chế hùng mạnh trở lại.
Theo kế hoạch này, Hitler đã ra lệnh chuyển toàn bộ số vàng bạc và những tài sản giá trị mà chúng cướp được trong chiến tranh sang cất giữ ở nhiều nơi khác nhau nhằm phục vụ cho kế hoạch sau này. Tuy nhiên, không ai có thể tưởng tượng được sự phức tạp cũng như quy mô khổng lồ của nhiệm vụ này cho tới tháng 4 năm 1945.
Vào đầu năm 1945, khi quân đội Mỹ tràn qua Tây Âu và áp sát Berlin, Hitler quyết không để những vàng bạc và tài sản giá trị mà y đã mất bao công sức có được rơi vào tay phe Đồng Minh.
Ngày 19/3/1945, ông ta ra lệnh phá hủy tất cả các cơ sở quân sự, công nghiệp, giao thông và viễn thông cùng toàn bộ các cửa hàng trên đất Đức để tránh rơi vào tay Đồng minh. Kế hoạch “Tự hủy hoại” của Hitler đã thất bại do sự phản đối của chính những binh lính dưới quyền.
Tuy nhiên, đi cùng với mệnh lệnh tự hủy, Hitler cũng ra một mật lệnh cất giấu toàn bộ số vàng bạc, tiền giấy, tiền xu và ngoại tệ trong Ngân hàng Quốc gia Đức vào một mỏ muối xa xôi ở bang Thuringia có tên là Merkers. Hai đoàn tàu được sử dụng để vận chuyển vàng bạc và các tài sản giá trị từ Berlin tới Thuringia. Hitler đã dự định sẽ cho nổ tung các lối vào mỏ Merkers do lo sợ kho báu kếch xù này có thể lọt vào tay quân Đồng Minh.
Theo kế hoạch này, sau khi tình hình ổn thỏa hơn, vàng bạc và các tài sản giá trị sẽ được các quan chức của Đức Quốc xã lấy lại một cách an toàn. Tuy nhiên, trước khi kế hoạch hoàn tất, quân đội Mỹ đã tiến quân tới mỏ Merkers.
Trưa ngày 4/4, quân đoàn 3 của Tướng George Patton đã chiếm được làng Merkers. Ngay trong buổi chiều hôm đó, một đội đặc phái thuộc lực lượng phản gián của Đồng Minh đã thẩm vấn một số người dân ở khu vực lân cận. Theo lời khai của người dân thì họ thấy những hoạt động bất thường quanh mỏ muối của Công ty khoáng sản Wintershal AG’s Kaiseroda. Ngay lập tức, Bộ Tư lệnh quân Đồng Minh ra lệnh giới nghiêm đối với khu vực này.
Chiều tối cùng ngày, lính tuần tra của quân đội Mỹ phát hiện hai người phụ nữ đi lại trên phố vi phạm lệnh giới nghiêm. Họ bị bắt ngay lập tức và đưa đi thẩm vấn. Hai người phụ nữ khai rằng mình là những người dân Pháp tị nạn, một trong hai người phụ nữ đang mang thai và sắp sinh nên họ phải đi sang làng bên cạnh để tìm bà đỡ.
Sáng ngày hôm sau, hai người phụ nữ được đưa trở về và chiếc xe đi qua cửa vào của giếng mỏ Kaiseroda, một binh sỹ đã hỏi giếng mỏ này khai thác khoáng sản gì. Không ngờ, một người phụ nữ nói: “Đó là giếng mỏ cất giấu vàng”.
Nhận được thông tin này, Trung tá Russell, một sỹ quan chỉ huy của quân đội Mỹ đã ngay lập tức đến Merkers. Sau khi thẩm vấn người dân, Russell khẳng định rằng những thông tin nhận được không phải chỉ là những lời đồn đại.
Ngoài Russell, Giám đốc Viện Bảo tàng Quốc gia Đức Paul Ortwin Rave hiện đang có mặt tại đó để giám sát việc cất giữ các bức tranh nổi tiếng vào trong mỏ. Tiếp đó, Russell thẩm vấn những người quản lý mỏ cũng như Werner Veick, Giám đốc Cục Ngoại hối thuộc Ngân hàng Quốc gia Đức hiện đang có mặt tại mỏ.
Veick khai rằng từ 26/8/1942, Ngân hàng Quốc gia Đức đã đem toàn bộ số vàng dự trữ cũng như những tài sản quý giá cướp được bao gồm ngoại tệ và các tác phẩm nghệ thuật đứng tên đảng SS tại ngân hàng này chuyển tới mỏ Merkers.
Hoạt động cất giấu này kéo dài cho tới 27/1/1945, tổng cộng vận chuyển 76 chuyến. Ngoài ra các ngày 16, 20, 21 tháng 3 năm 1945, 14 viện bảo tàng và phòng tranh ở miền Đông nước Đức cũng vận chuyển những tài sản quý tới mỏ Merkers.
Trung tá Russell đã hạ lệnh lập một hàng rào lưới điện bao xung quanh khu mỏ và hạ lệnh cho Tiểu đoàn tăng 712 tới Merkers để bảo vệ lối vào mỏ.
Đến buổi tối hôm đó, lính Mỹ lại phát hiện thêm 5 lối vào mỏ khác, vì vậy, một tiểu đoàn tăng không đủ để làm nhiệm vụ bảo vệ. Thiếu tướng Herbert L. Earnest sau đó đã phải lệnh cho Tiểu đoàn chống tăng 773 và Trung đoàn bộ binh 357 tiến tới Merkers chi viện cho Tiểu đoàn 712
Sáng ngày 7/4, toàn bộ số lối vào mỏ đều được tìm thấy và được bảo vệ nghiêm ngặt. 10 giờ sáng, Russell và hai sĩ quan khác cùng với Rave và các quan chức quản lý mỏ tiến vào lối cửa chính.
Ở độ sâu 670 m dưới mặt đất, họ phát hiện hơn 550 bao tải đặt dọc hai bên tường, bên trong toàn bộ là các đồng mác Đức. Tiếp tục tiến sâu hơn nữa, họ bắt gặp một bức tường gạch dày hơn 1 m, ở giữa bức tường là một cửa hầm bằng sắt đồ sộ và chắc chắn.
Sáng sớm ngày 8/4, Russell cùng một sỹ quan, nhân viên chụp ảnh, phóng viên và một số lính trở lại mỏ. Cửa hầm bằng sắt được làm rất kiên cố, tuy nhiên bức tường gạch xung quanh lại rất dễ dàng bị phá tung.
Và những người Mỹ tiến vào kho báu mà có lẽ người ta chỉ có thể thấy trong câu chuyện nghìn lẻ một đêm. Trước mặt họ là một căn phòng rộng 23 m, dài tới 45 m. Bên trong phòng là trên 7.000 chiếc bao tải được đánh số và xếp thành 20 hàng trải từ đầu phòng tới cuối phòng, khoảng cách giữa mỗi hàng khoảng 1 mét.
Ở cuối căn hầm, người ta phát hiện một nhiều hòm và vali xếp thành đống, được niêm phong bằng chữ “Melmer”. Dấu niêm phong cho thấy, những chiếc hòm này thuộc về tài khoản của đảng SS đăng ký tại Ngân hàng Quốc gia Đức. Đó là vàng bạc và những tài sản giá trị mà SS đã cướp được khi xâm chiếm châu Âu. Đây cũng là manh mối đầu tiên về sự phức tạp cũng như quy mô của hành động cướp bóc của Đức Quốc xã trong Thế chiến thứ 2.
Thông qua việc kiểm kê, có tới 8198 miếng vàng, 55 va li chứa các thỏi vàng nén (mỗi va li chứa 2 thỏi, mỗi thỏi nặng 10 kg), hàng trăm bao tải chứa các đồ vật làm bằng vàng, hơn 1300 bao tải chứa tiền vàng của Đức, Pháp và Anh, 711 bao tải chứa các đồng vàng Mỹ loại 20 đô la và hàng trăm bao tải khác chứa các loại tiền vàng của hơn 15 quốc gia khác.
Ngoài ra, còn hàng trăm bao tải chứa các loại ngoại tệ, 9 bao tải chứa các loại tiền vàng cổ đại, 2380 bao tải và 1300 va li chứa các đồng mác Đức, tổng số lên tới 2,7 tỷ mác, 20 thỏi bạc mỗi thỏi nặng 200 kg, 40 bao chứa bạc miếng, 63 rương và 55 bao tải đựng các mâm bạc, một bao đựng 6 thỏi bạch kim, cuối cùng là 110 bao đựng các đồ châu báu, kim cương mà Đức Quốc xã cướp được từ các nước từng xâm chiếm.
Người ta còn phát hiện một lượng lớn những tác phẩm nghệ thuật giá trị như bức tranh, tượng điêu khắc, đồng hồ cổ… mà Đức Quốc xã cướp từ các bảo tàng châu Âu.
Đây là bằng chứng cho thấy sự tàn bạo của chủ nghĩa phát xít Đức. Trong số những bảo tải chứa vàng, người ta phát hiện rất nhiều vàng được lấy từ răng của các nạn nhân trong các trại tập trung. Ngay lập tức, Patton yêu cầu giao toàn bộ kho báu của Đức Quốc xã cho quân Đồng Minh tiếp quản.
Theo thỏa thuận, bang Thuringia (Đức) trở thành vùng đất nằm dưới sự kiểm soát của quân đội Liên Xô nên quân đội Mỹ đã đi trước 1 bước nhằm tránh sự nhòm ngó.
Ngày 15/4, dưới sự bảo vệ của máy bay chiến đấu, toàn bộ tài sản được cất giấu trong mỏ Merkers được chất lên hàng trăm chiếc xe tải và vận chuyển đến Ngân hàng Quốc gia Đức đặt tại Frankfurt. Trung tuần tháng 8, quân Đồng Minh mới bắt đầu tiến hành cân và định giá số tài sản thu được.
Theo đó, số vàng trong kho báu của Đức Quốc xã có giá trị lên tới 262.213.000 USD, bạc được định giá là 270.469 USD. Ngoài ra, một bao bạch kim và 8 bao chứa các đồng tiền vàng hiếm chưa thể định giá được. Năm 1946, toàn bộ số vàng và tiền vàng thu được từ mỏ Merkers được giao lại cho Ủy ban ba bên về hoàn trả tiền vàng bao gồm Anh, Pháp và Mỹ.
Tuy nhiên, do Chiến tranh lạnh, một số vàng mãi cho tới năm 1996 mới được trả hết cho Ngân hàng các nước.
Người ta gần như không nghi ngờ gì về giá trị kho báu Đức Quốc xã cất giấu tại mỏ muối Merkers. Tuy vậy, nguồn gốc của số tài sản khổng lồ này cũng như việc xử lý số châu báu thu được ở Merkers đã gây ra không ít tranh cãi. Không có tài liệu nào về lượng vàng thu được từ việc nấu chảy những chiếc răng vàng.
Theo Norbert Moczarksi, một chuyên viên lưu trữ văn thư bang Thuringia cho biết, sau khi được chuyển tới Frankfurt, người ta mất dấu kho báu này trong những năm hậu chiến.
Cho tới nay, dù đã hơn nửa thế kỷ trôi qua, song người ta vẫn chưa thể có câu trả lời thực sự rõ ràng về kho báu của Hitler và kế hoạch phục hưng Đế chế thứ 3 của Đức Quốc xã. Kế hoạch đó cụ thể ra sao và sẽ được tiến hành vào thời điểm nào?
Sơn Tùng