Một số loài chim diều hâu hay chim cắt ở Australia dường như cố ý làm đám cháy lan rộng để lùa mục tiêu săn mồi vào đích ngắm.
Trong thần thoại Hy Lạp, thần Prometheus đã đánh cắp bí mật của lửa và trao nó cho loài người, vì vậy thần Zeus đã trừng phạt ông bằng cách để một đại bàng khổng lồ ăn lá gan của ông mỗi đêm. Có thể loài chim đã biết được bí mật của ngọn lửa từ vị thần này sau từng ấy năm, bởi vì ít nhất ba loài chim săn mồi khác nhau đã được quan sát thấy châm lửa có mục đích.
Các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra diều hâu đen (Milvus migrans), diều hâu huýt sáo (Haliastur sphenurus) và cắt nâu (Falco berigora) đều biết cố ý châm lửa. Các loài chim này sinh sống tại một trong những vùng thiên nhiên hoang dã nguy hiểm nhất trên hành tinh là Australia. Khi các đám cháy xảy ra nơi đồng bằng hoặc trong các cánh rừng, những loài chim này sẽ tụ tập lại. Chúng quắp các nhánh cây hoặc que gỗ đang cháy dở rồi mang đến nơi chưa bị đám cháy lan đến và thả xuống đó.
Tại sao các con chim làm vậy? Về cơ bản, chúng là đang săn mồi. Hàng trăm con chim sẽ tập trung lại trước khi tạo ra một trong các đám cháy. Chúng bắt và ăn thịt các loài gặm nhấm và bò sát nhỏ đang cố chạy trốn khỏi địa ngục lửa. Đây không phải là một hiện tượng hiếm gặp.
Hàng thập kỉ trước, đã có báo cáo về loài diều hâu lửa cắp thanh củi hoặc các mảnh vật liệu đang cháy khác từ bếp lửa nấu ăn của con người. Các nghiên cứu mới đây nhất cũng đã quan sát được hành vi này một cách dễ dàng. Nhà động vật học Bob Gosford tìm hiểu sâu hơn về hành vi lạ này và báo cáo 20 trường hợp thực tế trong nghiên cứu xuất bản trên tạp chí Ethnobiology số tháng 12/2017.
Tuy nhiên trên thực tế các hồ sơ về loài diều hâu lửa đã có từ thời xa xưa hơn rất nhiều.
Mặc dù nghiên cứu này có thể xem như hồ sơ khoa học đầu tiên ghi chép hành vi cố tình châm lửa của loài diều hâu lửa nhưng cộng đồng người dân bản địa Aborigin tại Australia đã biết đến nó từ 40.000 năm trước. Theo một số truyền thuyết, các loài chim này trên thực tế đóng vai trò của Thần Prometheus, dạy người nguyên thủy về bí mật của lửa.
Điều này có vẻ lạ lùng nhưng đó có thể là sự thật. Các loài chim này đã chứng minh được sự tinh thông hai trong ba giai đoạn kiểm soát ngọn lửa: “hiểu biết về hành vi bản thân, khả năng điều khiển, và khả năng châm lửa”. Trong khi đó, tinh tinh chỉ có thể nắm được giai đoạn đầu tiên.
Sơn Tùng