Chiếc mặt nạ đá gồm hai lỗ được khoét hình bầu dục ở vị trí hai con mắt và một gờ nhỏ cho mũi. Điều đặc biệt là nó đã được chạm khắc trên đá từ 9.000 năm trước, có lẽ tại một trong những nông trại đầu tiên trên thế giới.
Chiếc mặt nạ được phát hiện gần Pnei Hever, một khu định cư của Israel ở phía Đông Hebron thuộc Bờ Tây. Ronit Lupu, một nhà khảo cổ học thuộc Cơ quan Cổ vật Israel (IAA) nói với Live Science rằng một người đàn ông đã đi bộ qua một cánh đồng, anh ta đã phát hiện và nhặt chiếc mặt nạ từ mặt đất và chuyển nó cho Đơn vị Phòng chống Trộm cổ vật của IAA.
Lupu cho biết: “Chiếc mặt nạ được tìm thấy hoàn toàn tình cờ. Người tìm thấy nó đã chỉ cho chúng tôi vị trí mà anh ta thấy nó.”
Lupu và các đồng nghiệp của cô nghĩ rằng chiếc mặt nạ có lẽ đã được đưa lên mặt đất bởi các hoạt động nông nghiệp làm xáo trộn đất. Khu vực này chứa đầy các cổ vật thời đồ đá mới, điều này cho thấy có cả một khu vực khảo cổ dưới lòng đất.
Nhìn kỹ vào mặt nạ cho thấy nó có một số chi tiết khá sắc sảo được khắc vào nó, chẳng hạn như răng xung quanh khe miệng nhỏ.
Lupu nói: “Thậm chí nó có cả xương gò má”. Cô nói thêm rằng một trong những nhân viên tại Bảo tàng Rockefeller ở Jerusalem đã khóc khi nhìn thấy chiếc mặt nạ. Việc mặt nạ đá có thể gây ra một phản ứng như vậy có thể không quá ngạc nhiên.
Một mặt nạ tương tự đã được mua vào năm 1970 bởi Moshe Dayan – Bộ trưởng quốc phòng của Israel vào thời điểm đó. Dayan tự cho mình là một nhà khảo cổ nghiệp dư và thường tham gia vào các hoạt động mà có thể được gọi là cướp bóc ngày nay. Dayan từng viết về chiếc mặt nạ mà ông mua: “Nếu có bất kỳ quyền lực nào trên thế giới có thể xua đuổi tà ma, thì nó phải chắc chắn trú ngụ trong chiếc mặt nạ này”.
Ngoài mặt nạ của Dayan, hiện đang ở Bảo tàng Israel, 14 cổ vật tương tự đã được phát hiện ở khu vực Nam Levant. Nhưng đây là lần đầu tiên sau khoảng 35 năm có một chiếc mặt nạ đá như vậy được phát hiện. Rất ít trong số họ đến từ các địa điểm khảo cổ đã từng được biết đến.
Chẳng hạn, nhà khảo cổ học người Palestine Jibril Srur sau đó đã điều tra vị trí tìm thấy mặt nạ của Dayan, chỉ để chứng minh bằng tư liệu rằng đã có một ngôi làng lớn từng tồn tại ở địa điểm này, trong thời kỳ được gọi là Thời kỳ tiền đồ gốm, khoảng 9.000 năm trước.
Nhà khảo cổ học Morag Kersel thuộc Đại học DePaul nói với Live Science: “Bối cảnh khảo cổ an toàn nhất cho bất kỳ mặt nạ đá mới nào thuộc loại này là dành cho mặt nạ Nahal Hemar, nằm trong bộ sưu tập của Bảo tàng Israel. Mặt nạ này được phát hiện vào mùa xuân năm 1983 bởi các nhà khảo cổ học Ofer Bar Yosef và David Alon, người đã khai quật một hang động chật chội, tối tăm, đầy mảnh vụn nhìn ra Biển Chết.”
Một mặt nạ bằng đá khác đã được mua vào những năm 1890 từ dân làng ở Er-Ram, một thị trấn của người Palestine gần Jerusalem, hiện đang ở Quỹ khám phá Palestine ở London. Mười mặt nạ tương tự khác nằm trong bộ sưu tập Judy và Michael Steinhardt, nhưng các nhà khảo cổ không biết chúng đến từ đâu vì tất cả chúng đều được mua từ thị trường cổ vật.
Mặt nạ mới được phát hiện và một số mặt nạ khác, có lỗ khoan xung quanh các cạnh của chúng, có thể để chúng có thể được buộc quanh mặt của một người hoặc một vật thể khác. Không có nhiều bối cảnh khảo cổ cho những cổ vật này, các nhà khảo cổ không biết chính xác cách thức mặt nạ được sử dụng từ 9.000 năm trước. Một số người nghĩ rằng chúng được liên kết với niềm tin tâm linh liên quan đến việc thờ cúng tổ tiên.
Lupu cho biết thêm: “Khi chúng ta nói về thời kỳ đồ đá mới, chúng ta nói về quá trình chuyển đổi từ một xã hội săn bắn hái lượm sang các khu định cư lâu dài. Mọi người đang bắt đầu thuần hóa thực vật và động vật. Đây là thời điểm thế giới tâm linh rất mạnh.”
Bên cạnh những chiếc mặt nạ được chạm khắc bằng đá, các nhà khảo cổ cũng đã phát hiện ra những hộp sọ phủ thạch cao trong khu vực từ thời kỳ này. Lupu cho biết một mục đích tâm linh có thể là lời giải thích duy nhất cho những đồ vật được chế tác công phu như vậy.
Nhật Quang