Danh y Hải Thượng Lãn Ông đã đúc kết ra nhiều quyết yếu trong giữ gìn sức khỏe dưới dạng thơ ca, rất dễ nhớ cho người đời sau học hỏi. Thật vô cùng súc tích và hữu ích.

Danh y Hải Thượng Lãn Ông đã để lại cho đời di sản vô giá về dưỡng sinh.

      Vệ sinh ăn uống trước tiên

Khuyên ăn thanh đạm, khuyên kiêng đậm nồng

      Ngũ tân (5 vị cay) dùng phải có chừng

Ăn nhiều tán khí, biết phòng mới hay

      Các mùi mặn đắng chua cay

Ăn nhiều sinh bệnh chẳng sai đâu mà

      Đắng nhiều hại phế khô da

Mặn nhiều tâm lãnh, máu đà phải ngưng

      Quá chua can động rút gân

Quá cay, chai thịt, môi quăn, hại tỳ

      Ngọt nhiều cũng chẳng ích gì

Tỳ chen, thận yếu xương tê, tóc cằn (1)

      Đến như gừng, tỏi, kiệu, hành

Từng dùng phòng bệnh đã thành thói quen

      Vừa chừng gia vị thì nên

Hễ người táo nhiệt, chớ quên kiêng dùng

      Cao lương tích trệ sinh ung

Rau tương thanh đạm đói lòng cũng ngon

      Ăn nhiều ngũ cốc (2) tốt hơn

Thịt thà tanh béo sinh đờm, sinh giun (lãi)

      Có câu: Tham thực cực thân

Bệnh tòng khẩu nhập (3) ta cần phải kiêng

      Muốn cho ngũ tạng được yên

Bớt ăn mấy miếng, nhịn thèm hơn đau

      Ăn no thì chớ gội đầu (4)

Nên đi bách bộ cho tiêu kiêng nằm

      Tháng 3 đói kém thiếu ăn

Đến mùa cơm mới, ăn dần mới tiêu

(Ảnh minh hoạ)

   Chết vì bội thực cũng nhiều

Ngờ đâu lại có người nghèo chết no

      Còn như phú quý nhàn cư

Ngày đêm yến tiệc ăn no lại nằm

      Rượu say rồi lại nhập phòng

Khỏi sao tích trệ, phạm phòng chết non

      Nhà nghèo củ chuối cũng ngon

Ăn nhiều sinh thũng còn hơn đói lòng

      Bệnh can no đói bất đồng

Tai y khôn dễ dự phòng được ư?

Tiết canh sống (Ảnh minh hoạ)

      Mấy điều cần phải phòng ngừa

Kiêng ăn sống sít, bẩn dơ, làm nhàm

      Thức ăn phải đậy để phòng

Thằn lằn, nhện, kiến, nhặng ông rơi vào

      Kiêng ăn rau sống tương meo (mốc)

Quạ đen, chó trắng (5) cùng loài tanh hôi

      Chẳng ăn thịt thối, thịt ôi

Nem thiu, lươn chết tanh hôi ích gì

      Quả xanh nước lã độc ghê

Ăn vào ỉa mửa thường khi bất ngờ

      Lại còn độc sắn (6) chẳng ngờ

Cũng nên biết cách phòng ngừa mới yên

      Phải đem bóc vỏ trước tiên

Cắt ra ngâm nước một đêm, trắng ròng

      Nấu kỹ thì tốt hơn hông (Đồ)

Trước, sau, ăn mía, mật, đường đã say

      Từng dùng rau muống xưa nay

Tuy rằng giải độc chưa hay đâu mà

      Ai hay ăn nấm cần ngừa

Nấm lim (7) rất độc vì chưng rắn, trùng

      Vậy nên biết cách đề phòng

Cho vào đồ bạc nấu cùng thử xem

      Thấy đồ sắc biếc xám đen

Biết rằng nấm độc ta bèn bỏ đi

      Nhược bằng ngộ độc đôi khi

Uống ngay nước Phẩn (8) tức thì giải luôn

      Hoặc dùng nước xáo đất tường (9)

Lóng trong mà uống cũng thường được an

      Luận về phòng độc thức ăn

Biết bao nhiêu thứ khó khăn kể cùng

      Chỉ bằng kiêng kỵ là xong

Đừng ăn thức lạ mới hòng khỏi nguy

      Bất kỳ ngộ độc thứ gì

Rễ sòi, củ chuối uống thì trục ra

      Đậu đen, cam thảo trung hoà

Hoàng đằng, Quán chúng, Từ cô giải liền

      Độc cá thì dùng Mã tiên (Cỏ roi ngựa)

Thịt toi: Hoàng bá; Trùng: phèn, chè khô

      Độc cua, sò ốc: tía tô

Trứng rau ngộ độc: Giấm chua tiêu liền

Chú thích:

  1. Theo Thiên ngũ tạng sinh thành của Nội kinh tố vấn
  2. Gạo tẻ, gạo nếp, bắp, đậu, mè
  3. Tham ăn thì dễ bị đau, bệnh thường do ăn uống sinh ra
  4. Người xưa để tóc dài, khi vừa ăn no mà gội đầu phải cúi xuống thì dễ sinh tức bụng và nhức đầu
  1. Quạ đen hay con kênh kênh thường ăn xác chết: Thịt chó cò ăn thì dễ sinh đau bụng đi ngoài
  1. Đây nói cây khoai mì (sắn) lương thực phụ trồng để ăn không phải là dã cát có độc theo sách xưa, cũng có tên là Câu vẫn tức Lá Ngón (Đoạn trường thảo)
  1. Chất độc ở trong nấm không phải do rắn trùng nhả ra. Chính tuỳ theo loại cây nấm. Quan niệm về nguyên nhân trúng độc rắn và việc dùng nước phẩn giải độc là theo “Bản thảo cương mục”.
  1. Theo Linh nam bản thảo: Phân người đốt thành tro; để lâu khi dùng hoà với nước và lắng lấy nước trong uống giải độc.
  1. Đất vách hoà với nước, lóng lấy nước trong để uống

Theo yhoccanban/Vệ sinh quyết yếu
Hoàng Kỳ

Xem thêm:

Chuyên mục Sức khỏe, thời báo Đại Kỷ Nguyên nỗ lực mang đến cho bạn đọc những thông tin chính xác và bổ ích nhất. Tuy nhiên khoa học về thân thể người thật rộng lớn và còn nhiều điều y học chưa nhận thức đến được, do đó, các bài viết tại đây chỉ mang tính chất tham khảo. Mọi việc chẩn đoán, điều trị bệnh hay các tình trạng sức khỏe và làm đẹp cần phải có ý kiến các chuyên gia y tế được cấp phép.

Từ Khóa: