Khi đi trên sương mùa thu là ngày đông băng giá sắp đến…
“Chu dịch” cũng được gọi là “Kinh dịch”, gọi tắt là “Dịch”. “Dịch” có nghĩa là biến đổi, là một trong những kinh điển Nho gia, nội dung bao gồm hai bộ phận “Kinh” và “Truyện”. “Kinh” là sách xem bói cổ đại do tượng quẻ, tên quẻ, lời quẻ và lời hào của 64 quẻ tổ hợp thành. Lời quẻ và lời từ giải thích tượng quẻ và tượng hào. Trong sách có nhiều câu châm ngôn sâu sắc, thấu tỏ đạo lý làm người. Dưới đây xin giới thiệu với quý độc giả một vài trong số đó.
1. Lý sương, kiên băng chí
Nghĩa là: Khi đi trên sương mùa thu là ngày đông băng giá sắp đến (Chu dịch – Càn truyện – Khôn).
2. Nhân đạo ố doanh nhi hiếu khiêm
Nghĩa là: Lẽ thường tình của con người đều là chán ghét những người kiêu ngạo tự đại và yêu thích những người khiêm tốn (Chu dịch – Càn truyện).
3. Trung tín, sở dĩ tiến đức dã
Nghĩa là: Nếu có thể chân thành giữ chữ tín thì sẽ nâng cao phẩm chất đạo đức của mình (Chu dịch – Càn truyện).
4. Ngôn hữu vật, nhi hành hữu hằng
Nghĩa là: Khi nói phải có nội dung, khi làm phải kiên trì bền chí cho đến khi thành công (Chu dịch).
5. Bão tàn thủ khuyết, biến thông cầu tồn
Nghĩa là: Cứ giữ khư khư những thứ cũ kỹ lỗi thời thì không tiến lên được, hiểu được biến thông thì mới phát triển được (Chu dịch).
6. Khiêm, đức chi bính dã
Nghĩa là: Khiêm tốn là gốc rễ của tu dưỡng đạo đức (Chu dịch – Hệ từ hạ).
7. Thiên hành kiện, quân tử tự cường bất tức
Nghĩa là: Thiên thể, thiên hà, vũ trụ đều đang vận động khỏe khoắn, người quân tử tự giác nỗ lực vươn lên, không bao giờ trễ nải (Chu dịch – Càn truyện – Càn).
8. “Tượng” viết: Minh xuất địa thượng, tấn; quân tử dĩ tự chiêu minh đức
Nghĩa là: “Tượng truyện” viết: Mặt trời mọc lên từ mặt đất (đường chân trời) tượng trưng cho tăng tiến, tăng trưởng; Người quân tử học theo đó để đức hạnh của mình càng ngày càng chiếu sáng rực rỡ (Chu dịch – Tấn quái đệ 35).
9. “Thoán” viết: Minh nhập địa trung, minh di. Nội văn minh nhi ngoại nhu thuận, dĩ mông đại nạn, Văn Vương dĩ chi
Nghĩa là: “Thoán truyện” viết: Mặt trời lặn vào đất (đường chân trời) tượng trưng cho ánh sáng bị tổn thương. Đối nội thì giữ đạo đức văn minh, đối ngoại thể hiện thái độ tình cảm ôn nhu hòa thuận, có thể chịu được tai họa, hoạn nạn lớn. Văn Vương khi bị Trụ Vương cầm tù đã dùng phương thức này để vượt qua nguy nan (Chu dịch – Minh di quái đệ 3).
10. Phương dĩ loại tụ, vật dĩ quần phân
Nghĩa là: Con người có những loại người khác nhau, mỗi loại đều tụ hợp với nhau theo đức của loại đó. Vật có quần thể khác nhau, mỗi quần thể được phân chia theo đặc tính hợp quần thể của nó (Chu dịch – Hệ từ thượng).
Theo Cá nhân Đồ thư quán
Nam Phương biên dịch