Là biểu tượng của sự đoàn tụ, sum họp, bánh Trung thu ngày nay dường như đã trở thành một sản phẩm có tiềm ẩn cả nguy cơ độc hại đối với sức khỏe con người, là món quà để đổi chác lấy tình thân và thể hiện văn hóa biếu xén công việc của người Việt. Lãng quên truyền thống để rồi vướng mắc trong vòng xoáy luẩn quẩn của sự thực dụng, con người ngay nay được gì?
Món quà của con người dâng lên Đất Trời
Bánh Trung thu xưa kia là món quà của con người dâng lên Trời Phật nên người xưa cũng làm ra nó với tất cả sự cẩn trọng và cầu kỳ. Chiếc bánh tưởng giản dị ấy chứa đựng biết mấy công phu và tâm huyết của những người phụ nữ xưa vừa khéo tay, khẩu vị tinh tế và hết mực cẩn thận. Từ những nguyên liệu chính là những sản vật gần gũi tự nhiên xung quanh như mứt sen, mứt bí, hạt dưa, mỡ, lá chanh, đậu xanh, sen, cốm, người xưa khéo léo kết hợp để làm ra một chiếc bánh thơm ngọt, dậy mùi đặc trưng, hòa quyện hương vị như biểu tượng về sự no đủ, tròn đầy, viên mãn.
Bánh Trung thu không hẳn là loại bánh khó làm, cái khó là bánh trải qua rất nhiều công đoạn. Nước đường làm vỏ bánh phải được nấu trước vài tháng thậm chỉ cả năm, mới lên được màu bánh đẹp và thơm. Mỡ lợn được phơi vài nắng đến khi trong veo, ăn béo mà không ngấy, bánh dẻo được làm từ thứ gạo nếp mới trắng ngần, cốm phải là loại cốm tươi; sen, đậu xanh, đậu đỏ, vừng mè đều là những sản vật của mùa.
Bánh trung thu ngày nay – ngành công nghiệp thực phẩm siêu lợi nhuận
Sự thay đổi của thời thế đã khiến bánh Trung thu không còn nguyên nghĩa ban đầu là chiếc bánh của đoàn viên, của tình yêu đối với quê hương đất nước. Chiếc bánh trở thành một món quà trao đổi lấy tình thân nên nó là cơ hội vàng để các nhà sản xuất bánh biến hóa từ một loại bánh truyền thống dân gian vốn chẳng có gì đắt đỏ trở thành những chiếc bánh cao cấp có giá từ vài trăm đên vài triệu đồng. Giá trị tinh thần được thay bằng giá trị vật chất nên bánh càng đắt tiền thì càng có giá trị. Giới buôn bánh Trung thu vẫn nói, làm một mùa ăn cả năm để chỉ về lợi nhuận lớn từ kinh doanh mặt hàng này.
Văn hóa biếu xén được phô diễn hết mức
Ngày này, người ta không xem trọng hương vị mà quan tâm đến giá tiền, độ cao cấp sang trọng. Để đáp ứng nhu cầu này, nhà sản xuất đua nhau ra đời những dòng bánh cao cấp, thay thế nguyên liệu truyền thống vốn đã trở nến lỗi thời bằng những nguyên liệu đắt đỏ thể hiện đăng cấp như vi cá mập, yến sào, rượu hoặc là những nguyên liệu hoàn toàn mới lạ nhưng là thứ nguyên liệu làm bánh như phô-mai, socola, trà xanh, café.….
Chỉ cần nhìn qua nguyên liệu bánh Trung thu cũng đủ biết người ta không mua bánh để cho trẻ nhỏ. Món bánh cổ truyền xưa đã trở thành món quà đắt tiền mà lý do của sự đắt đỏ hẳn bởi mục đích đổi chác thay vì sự tri ân giản dị. Ở Trung Quốc, khi chính quyền tiến hành chống tham nhũng, ngành kinh doanh bánh Trung thu đã bị thiệt hại nặng nề. Tại Việt Nam, các nhà sản xuất bánh Trung thu cho rằng họ vẫn giữ được lượng khách hàng ổn định cho dòng bánh Trung thu cao cấp.
Cơ hội của nguyên liệu bánh Trung Quốc
Thị trường lớn và cơ hội kinh doanh vàng đã khiến các nhà sản xuất nhanh nhạy tìm đến nguồn hàng giá rẻ với số lượng lớn. Báo chí đã liên tiếp đưa tin về việc bắt giữ hàng tấn nhân bánh Trung thu Trung Quốc. Lại có tin về việc phát hiện bánh Trung Quốc để 10 năm không hỏng.
Cũng như bao sản phẩm khác, Việt Nam luôn được xem như một bãi rác thải lớn để nguồn sản phẩm kém chất lượng và độc hại từ Trung Quốc đổ vào. Hàng tấn bánh bị thu giữ, còn nhiều tấn nhân bánh có thể đã được đưa vào trót lọt đã yên vị trong những chiếc bánh đẹp đẽ, bắt mắt, bao bì sang trọng.
Truyền thống… kiểu hiện đại
Ngập trong các loại bánh Trung thu hiện đại với đủ các thứ nhân lạ lùng, người Hà Nội cũng muốn tìm về với bánh Trung thu truyền thống. Thế nên các tiệm bánh Trung thu kiểu truyền thống được dịp phất lên như diều nhờ hàng ngàn thực khách sẵn sàng dậy sớm, xếp hàng cả nửa ngày để mua được một hộp bánh Trung thu kiểu truyền thống.
Than ôi, nhưng cái truyền thống ấy mới nửa vời và hình thức làm sao! Cứ như thể chỉ cần nói truyền thống vậy là đã thành cố nhân vậy. Bánh tại những tiệm bánh “truyền thống” đôi khi còn xa lắm mới đúng là hương vị truyền thống. Nhiều chiếc bánh được làm thiếu vệ sinh, và còn khó có thể gọi là ngon vậy mà người người xếp hàng chờ đợi để được mua.
Bánh handmade có sạch?
Chán nản với bánh Trung thu không đảm bảo chất lượng và giá thành đắt đỏ, nhiều người đã tự làm những chiếc bánh Trung thu cho gia đình và người thân. Trào lưu bánh Trung thu handmade (tự làm) trở nên rầm rộ. Dạo một vòng qua các cửa hàng bán nguyên liệu làm bánh, dễ dàng thấy hóa ra việc làm bánh handmade trở thành trào lưu cũng bởi vì nó quá dễ dàng với nhân bánh được làm sẵn, đóng gói, chỉ việc mua về nhồi vào vỏ bánh nữa là xong.
Nhân bánh có đủ thứ đủ loại hương vị, từ đậu xanh, sầu riêng, khoai môn, lá dứa, chanh leo, sữa dừa… Giá thành mỗi cân nhân bánh khá rẻ, khoảng 60-80 ngàn cho một cân nhân bánh các loại. Làm một tính toán nhỏ, một cân hạt sen đã khoảng 150 ngàn, mà một cân nhân bánh chỉ có mấy chục ngàn, chưa kể để sên một mẻ nhân bánh cũng phải mất đến vài giờ đồng hồ với rất nhiều dầu và đường do nhân bánh trung thu phải được nấu rất tỉ mẩn cẩn thận với nhiệt độ thấp và thời gian dài. Chừng đó đủ thấy là nhân bánh làm sẵn không thể được làm từ nguyên liệu tự nhiên mà có lẽ được thay bằng bột, phẩm màu, hương liệu vốn có đủ không thiếu hương vị gì(?)
“Thời gian” luôn là câu trả lời cho mọi vấn đề của cuộc sống hiện đại, nhưng sống nhanh hơn, tiện hơn liệu có tốt đẹp hơn là câu hỏi rất cá nhân dành cho mỗi người. Nhưng có lẽ con người ngày nay cũng không còn thời gian để suy nghĩ về câu hỏi đó nữa.
Trung thu là tết của đoàn viên
Trung thu trong phong tục truyền thống cổ xưa vốn là lễ thưởng trăng. Từ cảm hứng về vầng trăng tròn đầy, viên mãn, người xưa đã gửi gắm tử tưởng tình cảm của mình trong biểu tượng chiếc bánh tròn trịa được gọi là bánh Nguyệt Bính hay bánh Vầng Trăng. Hình ảnh “tròn” (viên) của trăng với cảnh quây quần “đoàn viên” của con người. Nên bánh Trung thu còn được gọi là bánh đoàn, bánh đoàn viên.
Đối với người hiện đại, thưởng thức một Tết Trung thu theo lối truyền thống đã trở thành điều gì đó xa xỉi. Tự tay làm một chiếc bánh ngon, sạch và cẩn thận dường như là một điều gì quá tầm tay với.
Trung thu Nguyệt bính với ý nghĩa nguyên sơ là dịp gia đình sum vầy, đoàn tụ trong một đêm trăng đẹp, cùng nhau ăn bánh, uống trà và các thứ hoa quả thơm ngọt ngào của mùa, thưởng ngoạn vẻ đẹp huyền ảo, nồng hậu của vầng trăng để thấy ấm nồng hơn bao giờ tình cảm gia đình và tình yêu với quê hương đất nước. Vẻ đẹp trong trẻo và thuần khiết của một giá trị văn hóa có lẽ nào đã dễ dàng mất đi trong dòng xoáy bất tận của sự bán mua đổi chác danh, lợi, tình…
Mai Khanh
Xem thêm: