Người không có đức không thể có chỗ đứng trong xã hội. Đức là Đạo tu thân. Trong văn hóa truyền thống: “thi hành nền chính trị nhân đức, dùng người chỉ trọng dụng người hiền” là nền móng trị quốc bình thiên hạ.
Người hiền thường chỉ người đức hạnh cao thượng, có tài tế thế. Người xưa kiên trì tiêu chuẩn lựa chọn nhân tài là tài đức, đồng thời không coi tài và đức xem xét ngang nhau, mà vô cùng coi trọng tác dụng thống soái và chủ đạo của đức đối với tài, đặt đức ở vị trí đứng đầu: “Tài là trợ giúp đức, đức là thống soái của tài”.
Tư Mã Quang đời Bắc Tống dùng quan hệ giữa đức và tài phân chia thành 4 loại người:
- Tài đức vẹn toàn là Thánh nhân
- Bất tài vô đức là người ngu
- Đức hơn tài là quân tử
- Tài hơn đức là tiểu nhân
Khi dùng người, tốt nhất là lựa chọn Thánh nhân, thứ nhì là chọn quân tử, nếu không có thì chọn người ngu, chớ chọn tiểu nhân. Vì người có tài mà vô đức là nguy hiểm nhất, so với người bất tài vô đức thì xấu xa hơn nhiều.
Tiêu chuẩn nhất quán sử dụng nhân tài của hoàng đế Khang Hy đời Thanh là: “Quốc gia sử dụng nhân tài, lấy đức hạnh làm gốc, tài nghệ là ngọn”, “Tài đức đều tốt là tốt nhất, còn có tài vô đức thì không bằng có đức vô tài”.
***
Thời Chiến Quốc có câu chuyện thế này. Ngụy Huệ Vương, vua nước Ngụy hỏi Tề Uy Vương, quốc quân nước Tề rằng:
– Ngài là vua nước Tề, ngài có những báu vật gì?
– Không có – Tề Uy Vương đáp
Ngụy Huệ Vương nói:
– Nước Ngụy nhỏ như thế này mà tôi còn có mấy viên trân châu lớn, đường kính mỗi viên đến một phân. Những viên trân châu này sáng rực rỡ có thể chiếu sáng 12 cỗ xe. Ngài là nước lớn có ngàn cỗ xe, sao lại chẳng có một báu vật nào?
Tề Uy Vương nói:
– Báu vật mà tôi trân quý nhất là người hiền, điều này khác với báu vật mà ngài nói. Tôi có một bề tôi là Đàn Tử, tôi phái ông ta đồn trú ở đất Cao Đường, người Triệu ở phương bắc không dám xâm phạm. Tôi có một bề tôi nữa là Kiềm Phu, tôi phái ông ta trấn thủ Từ Châu, dân khắp bốn phương đến đó cư trú lên đến hơn 7.000 hộ. Tôi còn có một bề tôi tên là Chủng Thủ. Dưới sự cai quản của ông ta bách tính an cư lạc nghiệp, ngoài đường không nhặt của rơi, ban đêm không đóng cửa nhà. Những báu vật như thế này, ánh hào quang có thể chiếu sáng ngàn dặm, đâu chỉ sáng 12 cỗ xe?
Những lời nói này của Tề Uy Vương đã nói rõ nguyên nhân khiến nước Tề quốc phú dân cường.
***
Thừa tướng Thục Hán là Gia Cát Lượng trước khi lâm chung đã tiến cử Tưởng Uyển với Hậu Chủ làm thừa tướng, nói rằng, trong cuộc sống thường nhật Tưởng Uyển rất chú trọng tu thân, phẩm đức cao thượng, sẵn lòng tiếp nhận lời trung can gián, làm việc không có tư tâm. Sau khi Gia Cát Lượng qua đời, Tưởng Uyển ngày xử lý hàng vạn việc, quản lý quốc gia lấy việc vỗ yên dân chúng làm gốc, khoan dung đại lượng, được mọi người tin yêu.
Đương thời nước Thục yếu nhược mà nước Ngụy cường thịnh. Nước Ngụy có rất nhiều nhân tài kiệt xuất, nhiều lần chinh phạt nước Thục, nhưng Tưởng Uyển, Khương Duy vẫn giữ được nước Thục 29 năm, đã làm được nhân hòa quốc an, chứng minh Gia Cát Lượng dùng người chính xác.
Gia Cát Lượng vốn là người hiền. Để mưu đồ bắc tiến chiếm Trung Nguyên, thống nhất thiên hạ, ông đã “cúc cung tận tụy đến chết mới thôi”. Trong “Xuất sư biểu” gửi cho Hậu Chủ, ông viết: “Nhà thần có 800 gốc dâu, việc ăn mặc của cháu con, cũng đủ dùng. Ngày thần chết, trong nhà không có vải dư, bên ngoài không có tài sản, để không phụ lòng bệ hạ”.
Những người mà Gia Cát Lượng sử dụng cũng đều là người thanh liêm giữ mình. Tưởng Uyển “nho nhã khiêm nhường, nhà không có tài sản, con cái đều mặc áo vải thô ăn rau dưa, không khác gì dân thường”. Khương Duy cũng “nhà cửa đơn sơ, tiền tài không có, đi lại không xe”.
***
Có dùng đức quản lý chính sự hay không có quan hệ đến người nắm quyền lực trong tay có mưu cầu hạnh phúc, lợi ích cho dân chúng hay không, có liên quan đến phong khí của quan lại, dân chúng và sự an nguy của chính quyền.
Từ xưa đến nay, quan lại có phẩm đức cao thượng, giữ gìn tiết tháo chính là nền móng của nền chính trị liêm khiết trong sạch. Những quan lại như thế này thì trong bất kỳ lúc nào cũng coi lợi ích của dân chúng ở vị trí đứng đầu. Đây cũng chính là giá trị của việc dùng người chỉ bổ nhiệm người hiền.
Trái lại, dùng người chỉ bổ nhiệm người thân chỉ có thể khiến quốc gia và dân tộc suy yếu, nguy hiểm và tiêu vong. Vì những người này lấy lợi ích cá nhân làm nền tảng, khiến ham muốn cá nhân càng ngày càng lớn, kẻ vô đức hoành hành, họa hại vô cùng. Trong lịch sử xưa nay, kẻ loạn thần hại nước, kẻ nghịch tử hại nhà, đều không phải do kẻ bất tài mà do những kẻ vô đức gây ra đại họa.
***
Thái Kinh đời Bắc Tống giỏi thư pháp, hội họa, rất có danh tiếng đương thời, Tống Huy Tông vô vùng tán thưởng. Thái Kinh đem các bức thư pháp, tranh, bình phong, quạt có tranh, chữ của ông ta nhờ người tặng Huy Tông, cung phi và hoạn quan. Nhờ thủ đoạn xu nịnh này, ông ta dần dần giành được chức tể tướng.
Thái Kinh hao phí phần lớn tài sản quốc gia xây dựng mở rộng hoàng cung, cho đến tận khi Bắc Tống bị diệt vong vẫn còn đang xây dựng. Thái Kinh tham ô vàng bạc, tiền của còn nhiều hơn quốc khố của triều đình. Ông ta hãm hại trung thần, kết bè đảng mưu lợi cá nhân, chỉ dùng người thân cận.
Một lần Thái Kinh tìm Trung thư Xá nhân là Ngô Bá Cử làm việc. Bá Cử muốn làm theo quy chế triều đình, Thái Kinh nổi giận nói:
– Đã làm đến chức quan này rồi mà vẫn muốn làm người tốt, làm sao hai việc đó có thể vẹn toàn được?
Thái Kinh liền giáng chức Bá Cử cho ra khỏi triều đình.
Thời kỳ Thái Kinh nắm quyền trong triều, hối lộ công khai hoành hành, dân không biết dựa vào đâu mà sống, là thời kỳ đen tối nhất của Bắc Tống. Sau này đến mức dân chúng toàn quốc nổi dậy kêu gọi đem Thái Kinh xử tội theo quốc pháp để tạ tội với thiên hạ. Triều đình bất đắc dĩ cách chức Thái Kinh. Trung thư Thị lang Hầu Mông nói: “Nếu Thái Kinh lòng dạ ngay thẳng thì các tể tướng hiền năng thời cổ đại cũng không thể bằng ông ta được. Đáng tiếc, tài năng ông ta đã không được dùng ở chính Đạo”.
Do đó có thể thấy, bất kể tài năng, IQ của con người có cao đến đâu, nếu cái tâm bất chính, không chỉ không cống hiến được gì cho quốc gia, trái lại còn tạo thành nguy hại cực lớn. Đây chính là không tu đức hạnh tạo thành.
Ngày nay đạo đức xã hội đang trượt dốc mỗi ngày ngàn dặm, vậy nên việc khôi phục văn hóa truyền thống có ý nghĩa trọng đại. Pháp luật chỉ có thể ước thúc được hành vi con người, còn đạo đức mới có thể ước thúc được nhân tâm. Nền pháp trị chỉ trừng trị được kẻ tiểu nhân, còn nền đức trị lại thành tựu người quân tử. Con người chỉ có nghiêm khắc tuân thủ tâm pháp đạo đức thì mới có thể bước trên con đường chính đạo của cuộc đời, thì mới có thể có được tiền đồ quang minh, thì mới có thể khiến dân chúng có phong khí thuần chính, vạn sự hưng thịnh, thiên hạ thái bình.
Theo minghui.org
Kiến Thiện biên dịch