Trước đây, tại phủ Thiệu Hưng có hai anh em trai cùng làm kinh doanh buôn bán. Sau này lấy vợ, mỗi người lại sinh hạ được một cậu con trai. Gia đình người anh rất phát đạt, còn người em không may bị người ta lừa gạt, sau đó vì phẫn uất mà treo cổ tự vẫn. Người em dâu đau lòng quá đỗi, uất ức thành bệnh, chưa được một năm cũng nhắm mắt xuôi tay, bỏ lại đứa con thơ dại.
Cậu bé là cốt nhục duy nhất của người em, mới 6 tuổi mà đã mồ côi cha mẹ, phải sống một mình vất vưởng lênh đênh. Động lòng trước gia cảnh éo le ấy, người anh bèn đưa cháu trai về nhà nuôi nấng.
Nhưng tiếc thay, chưa được bao lâu thì đứa bé tội nghiệp này lại rơi vào tình cảnh bi đát khác.
Nguyên do là bác gái của cậu bé vốn lòng dạ hẹp hòi, cho rằng đứa nhỏ không phải cốt nhục do bà sinh ra, lại mang tiếng ăn nhờ ở đậu. Vậy nên hễ gặp ai, bà cũng nói rằng đứa cháu này là “mệnh ăn mày”, còn con trai của bà mới thực là “số trạng nguyên”, không thể cùng ăn cùng ở với người em họ “mệnh ăn mày” ấy được. Ban ngày, “mệnh ăn mày” phải cắt cỏ chặt củi, ban đêm lại bị bắt ngủ ở nhà kho, ăn uống đạm bạc chỉ có cháo với dưa cải muối, cũng chưa từng được ăn một bữa cơm no.
Ngược lại, người anh họ “số trạng nguyên” được sống trong nhung lụa, từ nhỏ đã được mẹ nuông chiều cưng nựng. Càng lớn, cậu ta càng trở nên hống hách ngông cuồng, đến mức hàng xóm láng giềng phải lắc đầu gọi cậu là “công tử vô lại”. Đáng tiếc ngọc đẹp lại có vết nứt, dù được ăn toàn của ngon vật lạ, mặc toàn lụa là gấm vóc, nhưng từ nhỏ chàng ta đã bị bệnh tật giày vò, hen suyễn không ngừng. Còn người em họ tội nghiệp kia, tuy ăn chỉ toàn cơm canh đạm bạc, cả ngày cắt cỏ chẻ củi, thế nhưng lại khỏe mạnh, cường tráng cao to.
Cũng tại phủ Thiệu Hưng có một vị tiên sinh học vấn uyên bác, người dân quanh vùng đều tôn kính gọi là ông giáo làng. Ông giáo vẫn thường mở lớp dạy học cho lũ trẻ trong thôn, công tử vô lại đương nhiên cũng tới học. Trong khi ấy, cậu em họ phải thức dậy cắt cỏ chẻ củi từ tờ mờ sáng, làm xong việc nhà mới có thể tranh thủ thời gian nghe lỏm thầy giảng bài. Cảm động trước đức tính hiếu học ấy, ông giáo đã nhiều lần tặng bút mực cho cậu bé. Về sau, lão tiên sinh phát hiện đứa trẻ này thông minh hơn người, vượt xa chúng bạn cùng tuổi. Cuối cùng ông động lòng trắc ẩn, bèn đến nhà bác trai xin cho cậu bé làm con thừa tự (con nuôi). Thế là từ đó, cậu bé trở về sống cùng với người cha dạy học. Đến khi vị tiên sinh cáo lão trở về quê, cậu bé cũng theo ông trở về phủ Lâm An.
Mười năm trôi qua trong nháy mắt, “mệnh ăn mày” năm nào giờ đã trở thành một chàng nho sinh cao lớn. Cậu vượt qua ba kỳ thi làng, thi huyện, phủ, sau cùng đến kinh thành tham gia ứng thí, đứng đầu bảng vàng năm đó. Vậy là tâm huyết cả đời của lão tiên sinh đã không uổng phí, cuối cùng “mệnh ăn mày” đã trở thành Trạng Nguyên. Ông Trời khéo sắp đặt, nơi nhậm chức đầu tiên của Trạng Nguyên lại là quan phủ nha ngay tại quê nhà ở phủ Thiệu Hưng.
Lại nói về công tử vô lại “mệnh trạng nguyên”, bởi từ nhỏ đã được nuông chiều nên một chữ bẻ đôi cũng không thông, trong khi ăn chơi cờ bạc thì vô cùng sành sỏi. Về sau, vì nợ nần bài bạc, chàng ta lần lượt bán sạch của cải trong nhà, đến lúc nhà cửa đất đai đã bán hết, chàng ta lại đuổi bố mẹ đến ngôi miếu hoang sống tạm qua ngày. Dòng đời cuốn trôi, chàng công tử cùng đường bước vào nghiệp cướp bóc, cuối cùng bị bắt giải đến nha môn. Ngày đầu tiên bị đưa lên công đường, vị quan xét xử lại chính là người em họ “mệnh ăn mày” mà ngày xưa y thường hay châm chọc, còn bản thân y vốn cho mình là “số trạng nguyên” nay lại trở thành phạm nhân dưới công đường. “Số trạng nguyên” nay bị “mệnh ăn mày” xét xử, nhân quả báo ứng cũng không chừa một ai.
Khi biết vị quan xét xử trên công đường chính là người em họ năm xưa, “số trạng nguyên” vừa xấu hổ vừa ganh tức, mâu thuẫn phức tạp trong tâm khó có thể nói ra hết được. Nhưng người em họ không nhớ kể đến những ân oán trước đây, vẫn rất ân cần đối đãi, khuyên phạm nhân buông bỏ đồ đao, đường đường chính chính làm người quân tử. Sau đó, vị quan phủ lại đến miếu hoang đón bác trai, bác gái về nhà thu xếp ổn thỏa, và chăm lo cho họ sống hết quãng đời còn lại.
Đây đúng thật là tâm thiện, tâm ác, một bên thì ở trên trời, một kẻ thì ở dưới đất. Tâm địa lương thiện, niệm đầu ngay chính ắt tự có trời giúp, đường lớn càng đi càng rộng; tâm địa xấu xa, niệm đầu gian ác ắt sẽ có báo ứng, con đường sinh mệnh càng đi càng hẹp.
Câu chuyện này nói cho chúng ta một đạo lý: Thiện ác sau cùng đều có báo, chỉ là vấn đề sớm hay muộn mà thôi. “Mệnh ăn mày” vinh dự vẻ vang trở thành Trạng Nguyên, còn “số trạng nguyên” lại đồi bại trở thành tù phạm dưới phủ nha, đây không phải là thiện ác tất báo hay sao? Lòng dạ lương thiện nhất định có phúc báo, tâm địa gian ác sớm muộn sẽ gặp báo ứng, đạo trời xưa nay tuyệt đối công bình vậy.
Theo NTDTV
Thiện Sinh biên dịch
Xem thêm: