Cổ nhân có câu rằng: “Quan đức ư nhẫn, quan phúc ư lượng”. Nghĩa là, muốn biết đức hãy nhìn chữ Nhẫn, muốn biết phúc hãy nhìn sự độ lượng.
Muốn biết đức vơi đầy, hãy nhìn chữ Nhẫn
Muốn biết một người có đức hạnh hay không thì nhìn xem người ấy có khả năng nhẫn không. Chữ “Nhẫn” hàm chứa ý vị sâu xa, nội dung bao phủ cũng rất toàn diện. Phải nhẫn điều gì đây? Ví như đối diện với lợi ích trước mắt bạn có thể nhẫn mà không tham không, thấy lợi thì có nghĩ tới nghĩa hay không? Nếu không phù hợp với đạo nghĩa thì bạn có thể nhẫn được mà không tranh giành hay không? Đây chính là biểu hiện của đức hạnh.
Khi diện kiến mỹ sắc, bạn có thể nhẫn mà không tham luyến ái dục, không phóng túng hành vi của mình hay không? Đây cũng là biểu hiện của đức hạnh.
Có người phỉ báng, không hiểu bạn, phê bình bạn, oán hận bạn, bạn có thể nhẫn mà không tranh biện với họ hay không? Bạn có thể không đả kích, báo thù, không kéo bè kéo cánh không? Đây cũng là biểu hiện của đức hạnh.
Vậy nên cổ nhân mới nói rằng: “Mọi pháp đều đắc được nhờ nhẫn”, tức là xem bạn gặp lúc khó nhẫn có thể nhẫn được hay không. Khi nghèo khó bạn có thể nhẫn chịu được cuộc sống bần hàn, tự lực tự cường mà gây dựng tương lai sau này hay không? Khi gặp chuyện như ý, khi được người người mến yêu, liệu bạn có thể nhẫn được mà không sinh tâm hoan hỷ, không tham luyến ái hay không? Đây cũng là biểu hiện đức hạnh của một người.
Cho nên dẫu trong thuận cảnh hay trong nghịch cảnh thì khảo nghiệm đều vô cùng nghiêm khắc. Đâu phải khi vạn sự đều như ý thì không còn gì có thể đề cao lên được. Hoàn cảnh thuận lợi cũng có thể mài mòn ý chí của con người, khiến con người phóng túng tình cảm, dục vọng của mình, tham thú hoan lạc, hưởng thụ kiếp người.
Nếu bạn có thể đối diện với những niềm hưởng lạc này mà không tham luyến ái dục thì đây cũng là biểu hiện của đức hạnh. Nhan Hồi, đệ tử của Khổng Phu Tử khi thỉnh giáo thầy rằng “Nhân” là gì, Khổng Tử đã trả lời: “Khắc chế bản thân theo Lễ là nhân” (Khắc kỷ phục lễ vi nhân).
Con người cần khắc chế dục vọng, tư lợi của bản thân để trở về với quy phạm của lễ, làm theo lễ tiết. Đây mới là đức hạnh, đây mới là biểu hiện của lòng nhân. Do đó, một người có đức hạnh hay không chỉ cần nhìn khi khó nhẫn họ có thể nhẫn được hay không.
Muốn biết phúc dày mỏng, hãy nhìn sự độ lượng
“Quan phúc ư lượng”, muốn xem một người có phúc khí hay không, sau này có phát triển không, chỉ cần xem tâm của họ có rộng lượng hay không. Người xưa có câu: “Lượng đại phúc đại”, nghĩa là tấm lòng đại lượng thì được phúc lớn.
Trong “Liễu phàm tứ huấn” giảng rằng, khi còn trẻ con đường quan lộ của Viên Liễu Phàm không thuận lợi lắm. Sau này ông tự phản tỉnh bản thân thì nhận ra rằng mình không thể dung nạp được người khác. Ông thường cho rằng người khác không xứng đáng và đã làm rất nhiều việc có lỗi với mình. Ông không thể khoan dung và tha thứ cho người khác là do tấm lòng không đủ độ lượng.
Tóm lại, cổ nhân có rất nhiều cách quan sát con người. Muốn quan sát đức hạnh của một người, điều quan trọng là cần suy ngẫm một cách toàn diện.
Trong cuốn “Yến Tử” viết rằng, khi Tề Cảnh Công thỉnh giáo Yến Tử về con đường cầu hiền tài, Yến Tử đáp lại rằng: “Thông tắc thị kỳ sở cử, cùng tắc thị kỳ sở bất vi, phú tắc thị kỳ sở phân, bần tắc thị kỳ sở bất thủ”.
“Thông tắc thị kỳ sở cử” nghĩa là, khi một người hanh thông, đắc chí thì xem họ giới thiệu người như thế nào, là người hiền đức hay là người họ kết bè kết đảng, hay họ hàng thân thích của mình.
“Cùng tắc thị kỳ sở bất vi” nghĩa là, khi nghèo khó, bất đắc chí thì xem việc mà họ làm ra sao. Người nghèo nhưng chí không ngắn. Mặc dù một người rất khốn cùng, nhưng những chuyện không phù hợp với đạo nghĩa cũng không nên giành lấy.
“Phú tắc thị kỳ sở phân” nghĩa là, khi họ giàu có, xem xem họ có chia sẻ với người nghèo khó hay không, có vui vẻ bố thí tiền tài hay không. Khổng Tử cũng nói rằng, dẫu một người tài hoa như Chu Công, nhưng lại ngạo mạn, bủn xỉn thì những phương diện còn lại không đáng được nhắc đến. Một người giàu sang không những không keo kiệt, mà còn vui vẻ bố thí tiền tài, nhân tài như vậy mới có chỗ hữu dụng.
“Bần tắc thị kỳ sở bất thủ” nghĩa là, một người rất nghèo, nhưng họ không tuỳ tiện chiếm đoạt tài vật của người khác, mà họ còn phải xét xem điều này có phù hợp với đạo nghĩa hay không.
Khi còn nhỏ gia cảnh của Phạm Trọng Yểm vô cùng nghèo khó nên ông theo học tại một ngôi chùa. Một hôm đột nhiên ông phát hiện trong sân có chôn một hũ vàng. Lúc đó cuộc sống của ông vô cùng cần kiệm, nghèo khó. Nhưng sau khi nhặt được hũ vàng, biết rằng số tiền này không thuộc về mình, ông lại chôn trở lại dưới gốc cây như cũ.
Sau này ông thi đỗ làm tể tướng, dưới một người mà trên vạn người. Câu chuyện này đã nói với chúng ta rằng những gì có trong số mệnh một người thì chẳng thể mất.
Sau khi Phạm Trọng Yểm lên làm tể tướng, vị phương trượng đã tìm tới hoá duyên vì muốn tu sửa lại ngôi chùa. Bởi ông từng học dưới ngôi chùa này, giờ lại làm tể tướng nên vị phương trượng mới tìm tới ông hoá duyên.
Phạm Trọng Yểm nói kỳ thực trong chùa đã có số tiền này rồi và nói cho vị trụ trì biết về hũ vàng chôn dưới gốc cây. Họ vừa đào lên quả nhiên thấy ngay. Do vậy mới nói, khi một người nghèo khó không tuỳ tiện lấy đồ không phải của mình, thì đó mới là người có phúc.
Theo Onesiteworld
Hiểu Mai biên dịch