Ta muốn ra khỏi ngôi nhà im ắng để tiếp xúc với phố xá phồn tạp ngoài kia. Có thể ngồi ở một trạm xe buýt nào đó…. Mặc cho người lên kẻ xuống. Mặc cho tiếng ình ình chát chúa của đám xe cộ căng dần những sợi dây thần kinh. Mặc cho nắng bức và ngột ngạt khói xe bụi đường… Ta sẽ ngồi viết về Hemingway cùng với tác phẩm mỏng như truyện ngắn để đời của Ông, và chuẩn bị một chuyến ra khơi cùng “Ông già và biển cả”.
Tiếp theo Phần 1.
Hãy đọc tiếp những lời tự vấn của ông già: “Giá như có một người, ngày nào cũng tìm cách giết chết vầng trăng thì sẽ ra sao nhỉ? (…) Ừ Trăng thì nó chạy lẫn đi. Nhưng giả sử có một người nào đấy ngày nào cũng nghĩ cách giết chết mặt trời chẳng hạn? Sống như mình thế này cũng là may mắn lắm”
Có những kẻ còn ác hơn mình, còn có mưu toan diệt cả đất trời. Ý nghĩ ấy cũng không xoa dịu được ông lão. Ông lại tiếp dằn vặt mình: “Nhưng dù sao chưa phải buộc lòng đi đuổi bắt mặt trời, hoặc trăng sao cũng là điều may mắn. Cứ sống lênh đênh trên mặt biển săn giết những người anh em của mình như thế cũng đã mệt lắm rồi“.
Vẫn không giải tỏa được sự ăn năn, ông lão lại tiếp tục giày nát con tim mình: “Cứ suy ra thì ở đời bằng cách này hay cách khác chỉ tuyền là một trò giết chóc lẫn nhau mà thôi”. Và rồi lão tự xỉ vả mình: “Ta giết nó vì lòng kiêu ngạo, vì ta trót làm cái nghề đánh cá này. Ta yêu con cá kia khi nó còn sống và còn yêu nó khi nó đã chết, chẳng phải vì chết đói và bán kiếm tiền mà ta giết con cá”
Lão xác nhận: “Nghề đánh cá này nuôi sống mình bao nhiêu thì cũng giết chết mình bấy nhiêu”.
Thử thay thế cụm từ “Nghề đánh cá này” bằng “Nghề văn này” ta sẽ thấy một di chúc về nghề nghiệp của Hemingway. Rõ ràng vì kiêu hãnh và lòng tự ái của nghề đánh cá mà lão giết con cá, vì lão trót sinh ra đã là người đánh cá. Như quan tòa vốn là thiện nhân nhưng trong một bộ máy quan liêu tha hóa nó cũng buộc phải làm điều ác. Những kẻ cầm cán cân công lý trong một thời đại mọi giá trị đạo đức bị lật nhào thì ít hay nhiều, có chút nhân bản ăn năn thì cũng chịu sự trượt dốc.
Lão có thể từ bỏ nghề đánh cá để bảo vệ con cá, bảo vệ cái Đẹp, bảo vệ Sự Sống được không? Có thể bỏ vai trò viên quản ngục để thăng hoa thành cái tài cái khí phách của Huấn Cao như trong “Chữ người tử tù” của Nguyễn Tuân được không?
Địa vị xã hội nhiều lúc đã giết chết cái Đẹp. Địa vị mà xã hội giao cho ông lão làm nghề đánh cá thì lão không có quyền chối từ việc đánh cá mặc dù nhiều lúc lão không muốn.
Ở đây không chỉ là sự đối lập của con người tự nhiên với con người xã hội mà là đối lập giữa con người Thiện căn bản chất với con người của cái Ác đang bị xã hội vắt nặn.
Ông lão hành động không theo sự thúc ép trực tiếp nhưng thực ra lão đã phải chua chát mà thực hiện một nhiệm vụ được xã hội giao phó. Thật là mỉa mai chua xót khi mà lão cứ luận tội mình: “Nếu ta yêu nó mà giết nó cũng chẳng có gì là tội lỗi. Hay chính vì thế mà tội lỗi lại càng nặng thêm nhỉ.”; “Dù sao thì mình cũng thỏa dạ mà giết được nó. Nó thật đẹp. Thật oai vệ. Nó chẳng biết sợ là gì.“
Và các chính khách trong thế giới đầy những lời lừa mị, họ đã bao giờ nói như ông già này chưa: “Mình giết nó trong hoàn cảnh tự vệ chính đáng. Và mình đã giết nó một cách tài tình.”
Giọng điệu mai mỉa của Hemingway không làm chúng ta cười được. Những lời biện hộ của những kẻ mạnh kiểu này “trong thời đại chúng ta” không hiếm.
Thế mà “Mặt trời vẫn mọc”, thế mà những con cá trốn tránh những phường nham hiểm vẫn bị giết. Phải chăng dù nó có to lớn, đường bệ, dù nó có cao thượng, đẹp đẽ, dù nó có ở nơi xa trong vùng nước thẳm…thì nó vẫn cứ bị tiêu diệt…?
Thời đại của Hemingway sống, các trải nghiệm mà ông tham gia, ông chứng kiến, đặc biệt hai cuộc thế chiến đẫm máu chẳng phải là như thế chăng? Muốn không bị tiêu diệt thì không có quyền làm cá….
Người ta nói rằng: nhân tài là do thông minh, do chăm chỉ, do ý chí, do kinh nghiệm tích lũy mà có. Còn Thiên Tài phải do …Trời!
Các sinh mệnh cao tầng đã an bài cho các Thiên Tài đến với loài người như một sự sắp xếp có dụng ý. Nó có lẽ hoàn toàn không ngẫu nhiên. Lời Einstein đã nói: Trước hết là các nghệ sĩ lớn, sau đó mới là các nhà khoa học… Chính họ mở đường và dẫn nhân loại bước vững chắc vào văn minh lâu dài.
Ta thường tôn sùng Nguyễn Du không chỉ là nhà nhân đạo vĩ đại, nhà thơ dân tộc kiệt xuất… Mà có lẽ Ông chính là một trong những Thiên Tài được giao phó cho sứ mệnh rao giảng những điều các Giác Giả đã truyền dạy thế nhân bằng nghệ thuật ngôn ngữ, bằng hình tượng nhân vật. Đọc những dòng:
“Đã mang lấy Nghiệp vào Thân
Chữ Tâm kia mới bằng ba chữ Tài”
“Tu là cõi phúc, tình là dây oan.”…
Hoặc ai đã từng quan tâm tới giáo lý của Phật Gia, chỉ cần tìm hiểu khái niệm “Thân Phận” thì “Từ điển Truyện Kiều” của Đào Duy Anh thống kê có 63 chữ “thân”với nghĩa là mình, tức là thân thể; có 43 chữ “phận” với nghĩa là phần riêng, địa vị, số phận. Thử thống kê một số câu thơ:
“Thân còn chẳng tiếc, tiếc gì đến duyên.
Thân này thôi có còn gì mà mong!
Thân này đã bỏ những ngày ra đi!
Rằng tôi bèo bọt chút thân.
Thân lươn bao quản lấm đầu.
Nghĩ thân mà lại ngậm ngùi cho thân.
Cửa người đày đoạ chút thân.
Chút thân quằn quại vũng lầy.
Đành thân cát dập sóng dồi.
Thân sao thân đến thế này.
Phận bèo bao quản nước sa.
Phận hồng nhan có mong manh.
Đau đớn thay phận đàn bà!
Phận con thôi có ra gì mai sau”….
Các dòng thơ trên cho ta Ngộ được rất nhiều điều. Hemingway cũng thế! Ông là Thiên Tài có sứ mạng rao giảng những điều mà nhân loại luôn băn khoăn. Theo thể Ngộ của từng người mà hình tượng vốn hiển minh qua ngôn ngữ lại trở thành một tảng băng trôi với chúng ta.
Đọc lại “Ông già và biển cả” lần này, ta giở từng trang sột soạt cùng tiếng tích tắc như nhanh dần của đồng hồ. Gấp sách lại. Một câu hỏi lửng lơ như tự kiếp nào:
Rốt cuộc, người ta sinh ra, sống với Đời này để làm gì? Trầm tư thụ động hay là xông pha cõi bể dâu để làm gì? Hành động rồi chiến thắng để làm gì? Alexandros Đại Đế buông cánh tay không ra khỏi quan tài khi ông có quyền lực, của cải và đế quốc rộng lớn. Vua A Dục bẻ kiếm đột nhiên chấm dứt các cuộc chinh phạt bất bại để hoằng dương Phật Pháp; Nguyễn Du xưa và Hemingway nay, cả Đông lẫn Tây đều day dứt với những điều trông thấy.
Họ đã thấy nhân sinh vô thường. Ai cũng sống kiếp đoạn trường của cõi nhân sinh.
Săn cá lớn để làm gì? Đi xa bờ là ý chí, là khát vọng. Nhưng liệu con người có cao ngạo để khẳng định trí tuệ và năng lực của mình là không biên giới? Bắt được con cá rồi giết được nó, rồi đưa về bờ… kết quả chỉ là một bộ xương! Mọi hành động, mọi tính toán, mọi trạng thái phấn khích hay u buồn của con người đều không ngoài chữ Tình (hiểu theo nghĩa rộng) dẫn động? Sống kiếp con người luôn Khổ, bởi vì Mê.
“Ông già” hòa hợp hay đối kháng với “biển cả”?
Thế giới hôm nay vẫn chẳng rút ra được kinh nghiệm nhiều hơn. Thứ ngụy biện này lại được nói ra trong phiên tòa xét xử Khơ me Đỏ; những thành phần gây chiến tranh thảm sát ở châu Phi và vùng Ban căng…
Kỳ lạ thay, nấp bóng Tín Ngưỡng, Hít-le thảm sát Do Thái. Cũng vậy, ngay thời đại chúng ta đang sống, Giang Trạch Dân cũng dán nhãn hiệu vu vơ: “Pháp Luân Công là tà đạo” rồi lập ra phòng 610 với số nhân viên đông đúc và cách thức hành ác siêu quyền lực chẳng khác gì Gestapo.
Hãy nhìn hành động cuối cùng của ông lão: Nằm giang tay hình chữ Thập trên bãi biển, muốn giác ngộ ở một thế giới khác. Nơi ấy thoát mọi sự ràng buộc và rắc rối của những câu hỏi kiếp nhân sinh: “Nỗi hờn kim cổ Trời khôn hỏi” (Nguyễn Du).
Câu trả lời của Hemingway đã quá rõ.
Tảng băng không trôi trên biển nữa.
Cả bảy phần còn lại của nó hoàn nguyên trên bãi cát!
La Vinh