‘Phù hoa’ và ‘Giấc mơ của người hiệp sĩ’ qua các tác phẩm Phục Hưng

Từ xa xưa, nhân loại luôn cảm thấy nỗi khát khao muốn kiếm tìm chân lý. Nhiều người quyết tâm rời bỏ các cám dỗ trần tục để tiếp cận với những cảnh giới tâm linh. Tuy nhiên buông bỏ dục vọng không phải là một thử thách dễ dàng đến vậy…

Nhân loại luôn muốn vươn lên, nhưng thường hay bị mắc kẹt giữa dục vọng và lý trí. Thậm chí, cả những hiệp sĩ cứng rắn nhất cũng luôn phải đối mặt với quan ải khó khăn này. Người xưa quan niệm thế nào về điều đó? Hãy cùng tìm hiểu chúng qua các tác phẩm Phục Hưng thế kỷ 16, 17. 

1. Giấc mơ của người hiệp sĩ

Một người hiệp sĩ trẻ ngủ quên trên ghế, đầu dựa vào cánh tay, giấc mơ của chàng được miêu tả bởi những biểu tượng trên chiếc bàn bên phải, trong đó có sách, bản nhạc, vũ khí, bộ giáp, tiền bạc, đồ trang sức, những bông hoa, quả địa cầu, một chiếc mặt nạ… Trong các tranh vẽ thời Phục Hưng với chủ đề này, bộ giáp, vũ khí và quả địa cầu biểu thị cho ước muốn quyền lực, đồ trang sức biểu thị cho ham thích sắc đẹp, sách biểu thị cho kiến thức, bản nhạc và chiếc mặt nạ là các hình thức giải trí nghệ thuật.

Nổi bật lên trong bức tranh là một chiếc đầu lâu, ngoài ra còn có một cái đồng hồ, một ngọn nến tàn lụi, những bông hoa. Đó là những biểu tượng thể hiện sự phù hoa, bấp bênh, sớm nở tối tàn. Nếu để ý kỹ, người xem còn phát hiện ra một chiếc đầu lâu thứ hai đang bị lật, thể hiện phía bên trong hộp sọ. Tất cả chỉ để nói lên rằng quyền lực, dục vọng, kiến thức, hay giải trí đều không phải là những thứ bền chặt.

Bên cạnh người hiệp sĩ đang ngủ, một thiên thần khẽ bay đến, mang theo một miếng vải với dòng chữ: “Aeterne pungit, cito volat et occidit”. Người ta khó mà có thể dịch nguyên nghĩa của câu nói viết bằng tiếng La Tinh cổ này, vì có vẻ như đến cả ngôn ngữ dưới trần gian cũng chẳng thể tồn tại mãi mãi. Tuy nhiên, đại ý của nó là: chúng luôn khuấy động và giày vò tâm can của chúng ta, nhưng rồi cũng bay đi và mục nát mất. “Phù hoa” đối với họa sĩ Antonio de Pereda là như thế.

2. Dụ ngôn giấc mơ của người hiệp sĩ

Một người hiệp sĩ nằm ngủ phía trước một cây nguyệt quế. Cái cây chia bức tranh ra làm hai phần, mỗi phần có một người phụ nữ. Người phụ nữ bên trái ăn mặc giản dị, cầm một thanh kiếm và một cuốn sách giơ lên phía trên đầu của hiệp sĩ. Còn người phụ nữ bên phải trang điểm xinh đẹp và lãng mạn, trên tay cầm một cành hoa. Con đường và cảnh tượng phía bên trái mang cho người ta cảm giác khó khăn, ngược lại, cảnh vật phía bên phải bức tranh khá thơ mộng.

Thanh kiếm và cuốn sách biểu thị cho trách nhiệm của người hiệp sĩ, còn bông hoa biểu thị cho dục vọng. Trách nhiệm luôn kèm theo gánh nặng và chông gai, còn dục vọng an nhàn thì rất dễ dàng đạt được. Có thể họa sĩ Raffaello Sanzio da Urbino đã lấy cảm hứng cho bức tranh từ những dòng thơ Punica của Silius Italicus. Đó là câu chuyện về chàng hiệp sĩ Scipio phải chọn lựa giữa Venus (lạc thú) và Minerva (đức hạnh).

3. Đề tài “Phù hoa” trong tranh Phục Hưng

Trong các bức tranh Phục Hưng, đề tài về những thứ “Phù hoa”, những theo đuổi bất tận mà tiếc nuối của con người cũng được nhiều nghệ sĩ khắc họa rõ nét. Đó là danh vọng, là tiền bạc, là nhan sắc, là những thú vui… Thậm chí các học giả cũng không thoát khỏi vòng luẩn quẩn truy cầu tri thức. Ngắm nhìn những tác phẩm, người xem lại quay về với những câu hỏi lớn của đời người: Ta là ai? Ta tới thế gian để làm gì? Chết rồi sẽ đi về đâu? Liệu quy luật nhân quả và báo ứng có là sự thật?

Quang Minh