Ai đó nói, nước mắt chỉ chảy xuôi chứ nào có bao giờ chảy ngược. Nhưng người bạn là nhà nghiên cứu văn hóa phương Đông từ trời Tây xa xôi tới dải đất nước hình chữ S này đã nói với tôi: Em có biết điều chúng tôi ấn tượng nhất ở quê hương em là gì không? Tôi lắc đầu. Là điều chi vậy?
Câu chuyện thứ nhất: Câu chuyện từ một nhà dưỡng lão tại Pháp
Đó là một khung cảnh Giáng Sinh, phương trời Tây rực rỡ đèn hoa và thông giáng sinh lộng lẫy khắp các con phố. Người ngoài phố đi lại tấp nập, vội vã chuẩn bị cho tiệc cuối năm, cho những kỳ nghỉ như mơ năm mới…
Tôi thì phải vào viếng thăm một người bạn sắp qua đời trong một nhà dưỡng lão. Trên hành lang, và ngay trước chỗ làm việc của nhân viên ở đây, tôi thấy nhiều ông bà cụ ngồi trên những chiếc xe lăn, nhìn những người qua lại. Các cô y tá đã sắp xếp cho các cụ ra ngồi trên hành lang đối điện với văn phòng làm việc, một phần để trông chừng các cụ, một phần cho các cụ đỡ buồn.
Nhưng các cụ nhìn sự vật một cách dửng dưng, đôi mắt đờ đẫn, có người đã gục đầu xuống ngủ, có người nhìn xa xăm với nỗi buồn sâu thẳm… Giờ này trong công viên hay trên những con đường trong thành phố nhiều người mẹ đang đẩy chiếc xe đưa con đi dạo, nhưng vài mươi năm nữa ai sẽ đẩy xe lăn cho bà? Định luật của cuộc sống trời Tây đã là “nước mắt chảy xuôi”, đến tuổi thì sẽ vào nhà dưỡng lão, vậy thôi. Có lẽ sẽ không bao giờ có một dòng nước nào chảy ngược về nguồn. Và tôi vô tình đọc được một bài thơ trên tường nhà dưỡng lão:
“Con ơi! Khi con còn thơ dại
Mẹ đã mất rất nhiều thời gian
Mẹ dạy con cầm thìa, dùng đũa ăn cơm
Mẹ dạy con buộc dây giày, chải tóc, lau nước mũi
Những kỷ niệm về những năm tháng mẹ con mình sống bên nhau
Làm mẹ nhớ thương da diết.
Vì thế, khi mẹ chóng quên, mẹ chậm lời
Con hãy cho mẹ chút thời gian, xin con chờ mẹ chút
Cho mẹ suy nghĩ thêm…
Con ơi! Giờ mẹ thường quên cài nút áo, xỏ dây giày
Ăn cơm vãi đầy vạt áo
Chải đầu tay bần bật run
Đừng giục giã mẹ
Xin con nhẫn nại chút và dịu dàng thêm
Mẹ chỉ cần có con ở bên
Mẹ đủ ấm…
Con ơi! Bây giờ mẹ đi chân không vững, nhấc không nổi bước
Mẹ xin con nắm tay mẹ
Dìu mẹ, chậm thôi
Như năm đó
Mẹ dìu con đi những bước đầu đời”.
Câu chuyện thứ 2 tại Việt Nam: Như vậy cũng không thể coi là bất hiếu?
Anh chuẩn bị gửi mẹ vào viện dưỡng lão, vì bà mắc chứng đãng trí.
Mẹ thường ngồi một mình trong phòng khách, ôm chiếc hộp sắt và lẩm bẩm điều gì đó một mình. Nhìn thấy anh hoặc con dâu, bà chỉ khẽ cười. Anh hỏi mẹ đang nói gì vậy thì bà trả lời: “Mẹ có nói gì đâu!”
Vợ anh phàn nàn: “Em sợ cái cảnh này quá!”
Thậm chí có những đêm, vợ anh dậy đi vệ sinh, bất chợt nhìn thấy một cái bóng đen đen trong phòng khách, cô sợ đến nỗi hồn bay phách lạc. Đúng lúc đó anh cũng tỉnh dậy ra bật điện, thấy mẹ đang ngồi đó không nói năng gì. Anh hỏi: “Mẹ, sao mẹ lại ngồi đây thế?” Bà đứng dậy, lắc đầu, đến bản thân bà cũng không biết vì sao mình lại ngồi đây.
Quay về phòng, vợ anh giận dỗi: “Ngày nào cũng như thế này thì làm sao mà sống nổi đây”. Nói xong, cô khuyên anh: “Hay chúng ta gửi mẹ vào viện dưỡng lão đi, trong đó có nhiều người già, mẹ cũng có thêm bạn. Còn vợ chồng mình một tuần vào thăm mẹ một lần, như vậy cũng không thể coi là bất hiếu”.
Anh lắc đầu, thở dài, quyết định thế nào cũng không xong.
Từ nhỏ anh đã mồ côi cha, chỉ có mẹ một mình tần tảo nuôi anh nên người. Anh nhớ khi ấy có rất nhiều người đến mai mối, khuyên mẹ nên đi bước nữa, và đó đều là những chú tương xứng với mẹ. Nhưng mẹ nhất quyết cự tuyệt, mẹ sợ rằng lấy người khác rồi anh sẽ chịu ấm ức.
Mẹ hàng ngày bán rau kiếm cơm nuôi anh, một đời ngậm đắng nuốt cay, chặng đường vô vàn gian nan khó bước. Rồi mẹ cũng nuôi anh học đến đại học, dạy anh thành trang nam tử, cho anh kĩ năng phấn đấu trong sự nghiệp. Đến nay mẹ vẫn chưa được hưởng ngày vui nào trọn vẹn, vậy mà anh lại nhẫn tâm để mẹ vào viện dưỡng lão sao? Vợ anh thấy chồng không nói gì thì tỏ ra không hài lòng và quay mặt đi.
Hôm sau khi nấu cơm, bà lại để xảy ra chuyện. Đáng lẽ cơm đã chín, bà lại ấn nút nấu thêm một lần nữa, kết quả cả nồi cơm cháy đen thui. Vợ anh vừa nhìn nồi cơm vừa trách: “Mẹ, sao mẹ lại ấn nút hai lần?”
Bà nín nhịn hồi lâu, cuối cùng nói một câu: “Mẹ quên”.
Lần khác, mẹ ra ngoài, khi về thì vào nhầm nhà, may mà người ta đưa về.
Sự việc này sau khi xảy ra nhiều lần, trong tâm anh cũng bắt đầu dao động. Anh nghĩ: “Hay cứ để mẹ vào viện dưỡng lão xem sao, có khi sẽ tốt hơn cho mẹ, trong đó nhiều người già, mẹ sẽ không còn cô đơn nữa…” Hôm đó, nhân lúc tâm trạng của mẹ vui vẻ, anh bèn nói ra suy nghĩ trong lòng.
Mẹ ngồi lặng thinh, không nói lời nào.
Vợ anh ngồi bên, được thể nói: “Mẹ, mẹ đến đó rồi, nếu thực sự không quen, thì chúng con lại đón mẹ về mà”.
Bà thở dài gật đầu, đứng lên thu dọn, đồ đạc được chuẩn bị cũng rất đơn giản. Bà còn mang theo chiếc hộp sắt, trên đó có một chiếc khóa nho nhỏ. Mẹ ôm chặt nó vào lòng. Vợ anh nói: “Mẹ, để nó ở nhà đi”. Bà đáp trả: “Không, mẹ phải mang nó theo!”
Sau khi mắc bệnh thì cái gì mẹ cũng quên. Chỉ có chiếc hộp sắt là không lúc nào bà quên mang theo bên mình. Vợ lôi anh ra, chỉ vào trán hỏi: “Anh có ngốc không? Có biết cái gì trong hộp không”? Anh lắc đầu, từ trước tới giờ anh thấy mẹ luôn coi chiếc hộp đó như một bảo vật, anh chỉ biết có vậy thôi.
Vợ anh nói: “Cả đời người, ai chả có một bảo vật, hay chút tiền vàng trong tay. Trong chiếc hộp của mẹ chắc chắn là những thứ đó”. Anh vừa nghe vậy, tự nhiên thấy động lòng. Anh biết, nhà ngoại anh trước kia là địa chủ giàu có. Nếu thực sự trong hộp có thứ gì đáng giá, mẹ mang theo rồi bị mất hay bị kẻ trộm lấy thì thật đáng tiếc.
Cho nên anh đưa tay ra nói: “Mẹ, đưa hộp đây con xem được không?”
Bà lắc đầu, giữ khư khư, quyết không đưa cho anh. Vợ anh nhìn thấy vậy thì lầm bầm vài câu. Hôm đó vợ chồng anh không đưa mẹ đi. Đến đêm khi mẹ đã ngủ say, anh và vợ mới nhẹ nhàng mở hộp ra, bất chợt anh nhìn thấy vật trong đó mà tuôn trào nước mắt. Hôm sau, họ cũng không đưa mẹ đến viện dưỡng lão, và kể từ đó về sau họ cũng không bao giờ nhắc đến chuyện đó nữa.
Trong chiếc hộp sắt không phải cất giữ tiền, cũng không phải vàng, mà là một nhúm tóc tơ và vài chiếc răng sữa. Bên trong còn có một tờ giấy ghi lại thời gian anh thay răng và lần đầu tiên cắt tóc. Ở quê anh có một phong tục, đó là răng sữa và tóc tơ của con cái thì không được phép vứt đi mất, nếu không đứa trẻ đó sẽ bị chết yểu…
Thay lời kết: Bách thiện hiếu vi tiên – trong trăm cái thiện, chữ Hiếu đứng hàng đầu.
Ngày mùng 1 Tết, người bạn Tây của chúng tôi quây quần quanh mâm cơm Tết cùng chúng tôi chúc Tết Bố mẹ. Các cháu hân hoan mừng tuổi lì xì cho ông bà. Trên khuôn mặt đầy vết chân chim và hàm răng móm mém của ông bà nở ra một nụ cười tươi sáng. Cỗ Tết, ông bà chả ăn được gì nữa đâu. Nhưng vui lắm. Tôi chợt nhớ lại hình ảnh những cụ già ngồi nhìn xa xăm vô định trong nhà dưỡng lão nơi trời Tây trong ngày Giáng sinh.
Người bạn là nhà nghiên cứu văn hóa phương Đông cuối cùng đã nắm tay tôi, nhìn sâu vào mắt tôi và nói: Giờ em đã hiểu được điều chúng tôi ấn tượng nhất ở quê hương em là gì không? Chính là ở đây, trên quê hương Việt Nam này vẫn còn lưu giữ những giá trị truyền thống phương Đông tam cương ngũ thường và nhân lễ nghĩa trí tín, những giá trị Nho học với chữ Hiếu đứng hàng đầu. Chúng tôi là đất nước được coi là văn minh nhưng không may mắn có được điều đó đâu. Em hãy nhớ gìn giữ và trân quý. Đừng để tuột mất.
Thôi… ta về với mẹ ta!
Sau lưng bỏ lại phong ba đoạn trường
Tìm quen hình bóng thân thương
Dáng còng lưng Mẹ tóc sương phủ mờ.
(Nguyễn Dũng)