Giữa mùa hè nắng chang
sớm nay ngày trở lạnh
heo may và mưa xám
se lòng như chớm đông…
(Lưu Quang Vũ)
Tháng 3 xứ Bắc như Vũ Bằng ví, đẹp tựa một cô gái nghiêng nước nghiêng thành. Vì nàng đẹp nên hay làm nũng, chẳng đau răng cũng nhăn mặt cho thêm xinh. Mới hôm qua còn nóng nực oi ả, sớm nay đã hanh hao cái lạnh của mùa đông tưởng như đã khuất nẻo. Cái rét cuối mùa còn vương lại như nỗi lưu luyến của mùa đông ấy thơ mộng đên nỗi mà người xưa gọi bằng tên một cô gái đẹp: rét nàng Bân.
Nàng Bân may áo cho chồng,
May ba tháng ròng mới được cửa tay,
Lạy trời cho cả heo may,
Nàng Bân chết quách đêm nay cho rồi.
Chuyện kể rằng nàng Bân là con gái của Ngọc Hoàng nhưng khác với nhiều chị em của mình, nàng chậm chạp và có phần vụng về. Mùa rét đến, nàng định đan cho chồng một cái áo ngự hàn. Nhưng nàng vụng về quá, loay hoay mãi đến nỗi trời đã sắp sang xuân rồi mà nàng chỉ đan trọn được đôi cổ tay.
Thương chồng buốt giá cơ hàn
Vỏ cây dệt sợi miên man tháng ngày
(Lãng Du)
Nhưng nàng không nản chí, nàng cứ mải miết đan mãi qua tháng Giêng rồi hết tháng Hai, cho tới khi áo may xong thì vừa lúc trời hết rét. Nàng Bân buồn lắm. Thấy con âu sầu, biết chuyện, Ngọc Hoàng cảm động bèn làm cho trời rét lại mấy hôm để chồng nàng mặc thử áo.
Bàn tay nhuốm máu tần ngần
Hòa cùng giọt lệ trầm luân than trời.
Động lòng trời nhả tuyết rơi
Ngày xuân ấm áp vội rời sang đông
Bõ công cho chút tình nồng
Ngày đêm đan áo cho chồng ấm thân.
(Lãng Du)
Cái rét trái mùa ấy lạ kì hơn hết thảy những đợt lạnh của mùa đông. Trở về trong những ngày chớm hạ, vì chưng tình nghĩa thẳm sâu của người chinh phụ, thương chồng nơi biên ải, muốn gửi tấm áo vụng về đã may qua đông tàn nguyệt tận nên trời đất chuyển mùa để nghĩa tình vợ chồng được trọn vẹn, dài lâu.
Tháng ba gieo gió, tuyết sương
Cho chồng Nàng nhận tình thương ấm nồng
(Hồng Ngân)
Câu chuyện tình của nàng Bân khiến đất trời tháng 3 xứ Bắc đẹp vẻ lạ lùng huyền ảo. Vừa mới mưa xuân phơi phới bay, đã thấy nắng hạ tràn trên khắp ngả, toan cất khăn áo để mùa sau thì cái rét tái tê lại trở về. Nàng dẫu vụng về nhưng tấm chân tình đau đáu của nàng với tình quân khiến Ngọc Hoàng cũng cảm động mà thay đất đổi trời, đem cái lạnh lẽo của đông tàn vào những ngày nắng hạ.
Than ôi! Cái rét nàng Bân
Vì nàng mà để tiết trần đổi thay
(Lãng Du)
Tấm lòng chân thành và giản dị ấy đẹp đến nỗi mà tên nàng được dành để gọi cho cái rét ngọt muộn màng, nhắc nhân gian nhớ đến tình nghĩa vợ chồng, dẫu đơn sơ, giản dị mà son sắt, thủy chung.
Chàng bên trời, thiếp ở Ngô,
Chàng đi nhớ thiếp, thiếp mơ tới chàng.
Thư bao nhiêu, lệ bao hàng,
Lạnh về, áo đến tay chàng hay chưa?
Ai có ở xứ Bắc, đã quen với thời tiết lắm khi thất thường lạ lùng, mới hiểu được cái kì ảo quyến rũ không sao lý giải được của đất trời. Cứ như thể trong cao xanh vời vợi kia, cũng có bao nhiêu là sự thể đang xoay vần, và nắng mưa dường như chỉ là những biến hóa diệu kì nơi thiên thượng mà thôi.
Ôi cái rét trái mùa
đất trời kỳ lạ thật
khó hiểu như lòng người
những vui buồn trái ngược
Hôm qua còn nóng bức
và mai lại nắng thiêu
ngày lạnh được bao nhiêu…
(Lưu Quang Vũ)
Tháng Ba – rét nàng Bân, cái rét ngọt muộn màng bất chợt ấy nhắc người ta nhớ lại tích cũ chuyện xưa, để trong một khoảnh khắc giá lạnh cơ hàn, thấm thía hơn ý nghĩa đạo lý vợ chồng trọn vẹn, sắt son. Trong cuộc đời này, có biết bao nhiêu nàng Bân như thế.
Lam Thư
Xem thêm: