Trên đời có một số người không được nhanh nhẹn cho lắm, học hành thì chậm tiếp thu, làm việc thường lóng ngóng vụng về, hay bị quở mắng là “vô dụng”. Hai chữ “vô dụng” này có sức sát thương rất lớn, có người vì thế mà bi quan chán ghét bản thân, đến nỗi không dám tiến thủ. Kỳ thực, trên thế gian không có người vô dụng, chỉ có tài năng chưa được phát hiện, bồi dưỡng mà thôi.
Sách “Cổ học tinh hoa” có chép chuyện A Lưu là một tên tiểu đồng nhà ông Chu Nguyên Tố. Nó thực là ngây ngô, không được việc gì cả, mà ông Nguyên Tố vẫn nuôi nó suốt đời.
Lúc ông bảo nó quét nhà, nó cầm chổi quanh quẩn suốt buổi mà không sạch được một cái buồng con. Ông giận mắng, thì nó quăng chổi xuống đất, lẩm bẩm nói: “Ông quét giỏi, thì ông phiền tôi làm gì!”.
Khi ông đi đâu vắng, sai nó chực ngoài cửa, dù khách quen đến, nó cũng không nhớ được tên ai. Có hỏi, thì nó nói: “Người ấy lùn mà béo. Người ấy gầy mà lắm râu. Người ấy xinh đẹp. Người ấy tuổi tác và chống gậy”. Ðến lúc nó liệu chừng không nhớ xuể, thì nó đóng cửa lại, không cho ai vào nữa.
Trong nhà có chứa một ít đồ cổ như chén, lọ, đỉnh, đôn. Khách đến chơi, nó đem bầy ra cho xem. Lúc khách về, nó lén đến gõ các thứ ấy, mà nói: “Những cái này có khi bằng đồng mà sao nó đen xì lại như thế này!”. Rồi nó chạy đi lấy cát, lấy đá, lấy nước để đánh.
Nhà có cái ghế gãy chân, ông sai đi chặt cành cây có chạc, để chữa lại thì nó cầm búa, cầm cưa đi khắp vườn. Hết ngày, về, nó chìa hai ngón tay làm hiệu mà nói: “Cành cây có chạc đều chỉa trở lên cả, không có cành nào mọc chúc xuống đất”. Cả nhà ai cũng phải phì cười.
Trước sân có vài cây liễu mới trồng. Ông sợ trẻ láng giềng đến nghịch hỏng, sai nó trông nom giữ gìn, đến lúc nó vào ăn cơm, thì nó nhổ cả cây lên mà cất đi một chỗ.
Công việc nó làm, nhiều chuyện đáng bật cười như thế cả.
Ông Nguyên Tố là một người viết chữ chân tốt mà vẽ lại giỏi lắm. Một hôm, ông hòa phấn với mực để vẽ, thấy A Lưu đấy, nói đùa với nó rằng: “Mày có vẽ được không?”.
A Lưu đáp: “Khó gì mà không vẽ được”. Ông bảo vẽ thì A Lư vẽ nét đậm, nét nhạt, nét xa, nét gần, như người xưa nay vốn đã biết vẽ. Ông thấy vậy thử luôn mấy lần, lần nào A Lưu vẽ cũng được như ý cả.
Tự bấy giờ, ông dùng đến A Lưu luôn không lúc nào là rời ra nữa. Sau A Lưu nổi tiếng là một nhà danh họa.
***
A Lưu ngốc nghếch vụng về, quét nhà suốt buổi không sạch được cái buồng con, lúc ăn cơm thì nhổ cả cây lên cất một chỗ cho trẻ con khỏi nghịch… tưởng như là “vô dụng”, không làm nên cơm cháo gì rồi. Nhưng ông Chu Nguyên Tố có tấm lòng bao dung, cuối cùng đã phát hiện tài vẽ của A Lưu. Khách đến không nhớ tên, nhưng nhớ hình người, thấy cành mọc lên, không thấy cành chúc xuống, đằng sau cái sự ngờ nghệch của A Lưu chính là thiên hướng hội hoạ bẩm sinh vậy.
Có câu: “Thiên địa vô khí vật, thánh nhân vô khí nhân” (Trời đất không bỏ vật, Thánh nhân không bỏ người). Gỗ mục vứt đi, người kiếm củi vẫn nhặt, đá cuội xấu xí, thợ ngọc vẫn dùng. Trong trời đất không có vật gì là bỏ đi, huống chi con người là anh linh của vạn vật, há chẳng dùng vào việc gì ư? Cốt yếu là phải phát hiện được tiềm năng, khai phát, bồi dưỡng nó, cần mẫn quyết tâm nhất định sẽ thành tài.
Cổ đức cũng có câu: “Thiên niên thiết thọ khai hoa dị/ Nhất thất nhân thân vạn kiếp nan” (Ngàn năm cây sắt trổ hoa dễ/ Thân người mất đi được lại khó). Sinh mệnh con người là muôn phần trân quý, chúng ta tuyệt đối không thể để những bi quan chán chường làm thui chột ý chí, không thể để ham muốn dục vọng làm mê mờ con đường trở về.
Thanh Ngọc