Khổng Tử rất coi trọng việc học, việc bồi dưỡng đạo đức bản thân. Một ngày, học trò của Khổng Tử là Tử Cống không muốn học nữa mà muốn nghỉ ngơi một thời gian. Hãy xem Khổng Tử đàm luận về vấn đề này như thế nào qua điển cố dưới đây.
Tử Cống hỏi Khổng Tử: “Thưa thầy! Việc học tập thật quá vất vả. Con muốn tạm dừng, nghỉ ngơi một thời gian đi ra hầu hạ bậc Quân Vương. Thầy thấy có được không?”
Khổng Tử nói: “Nói về hầu hạ Quân Vương, trong “Kinh Thi” viết rằng: “Phải từ sáng sớm đến tối, cung kính thận trọng, tận tâm tận lực làm tốt việc thuộc bổn phận của mình”. Việc hầu hạ Quân Vương vất vả như vậy, sao có thể nói là nghỉ ngơi được?”
Tử Cống nói: “Vậy con về nhà phụng dưỡng cha mẹ, Thầy thấy sao ạ?”
Khổng Tử nói: “Nói về phụng dưỡng cha mẹ, trong “Kinh Thi” cũng viết: “Người con hiếu thảo phải phụng dưỡng cha mẹ tận tâm tận lực, hết lòng chăm sóc.” Việc phụng dưỡng cha mẹ vất vả như vậy, con có thể nói là nghỉ ngơi được sao?”
Tử Cống hỏi: “Vậy con về nhà sống cùng với thê tử thì sao?”
Khổng Tử đáp: “Nói về việc sống cùng với thê tử, trong “Kinh Thi” cũng nói: “Văn Vương dùng đạo lý đúng đắn đối đãi với thê tử, anh em, họ hàng, còn dùng đạo lý cai quản gia tộc và đất nước.” Con cho như thế là nghỉ ngơi sao?”
Tử Cống lại hỏi: “Vậy thì con về sống cùng bạn bè?”
Khổng Tử đáp: “Giữa bạn bè, trong “Kinh Thi” nói rằng: “Bạn bè phải đối xử với nhau như thế nào? Đối xử với nhau phải cung kính, có lễ nghĩa”. Con có cho rằng như thế có phải là nghỉ ngơi không?”
Tử Cống ngẫm nghĩ một lát rồi nói: “Thế thì con về làm một người nông dân cày cấy chẳng hạn? Thì có thể chứ?”
Khổng Tử lại đáp: “Trong “Kinh Thi” cũng nói về người nông dân như thế này: Từ sáng sớm đến tối muộn, nhanh nhanh cày ruộng, gieo trồng hạt. Cày ruộng thực sự là một việc vất vả, con cho rằng có thể nghỉ ngơi sao?”
Tử Cống lại nói: “Chẳng lẽ, con không thể tìm thấy chỗ nào để nghỉ ngơi sao?”
Khổng Tử cười và nói: “Có đấy! Có một nơi, ở trên cao, nhô lên và đi tìm thì không thấy một ai. Đến nơi ấy rồi, con có thể nhắm hai mắt lại, thoải mái nghỉ ngơi!”
Tử Cống thở dài nói: “Điều thầy nói chính là cái chết! Chết thực sự là một việc lớn. Đến lúc ấy, bất luận là quân tử, là tiểu nhân, đều có thể nghỉ ngơi, nhưng chính là dậy không nổi nữa rồi!”
Khổng Tử lại cười và nói rằng: “Trong “Dịch” có viết: Một ngày còn khỏe mạnh thì người quân tử phải không ngừng vươn lên, bồi dưỡng bản thân. Cho nên, làm người là phải tự mình cố gắng vươn lên, không thể lúc nào cũng muốn nghỉ ngơi được!”
Có thể thấy, con người ở trong mọi vai trò, lĩnh vực, ngành nghề đều phải không ngừng bồi dưỡng bản thân để hành xử cho đúng đạo lý, không phải ở vai trò nào thì có thể xem nhẹ mà nghỉ ngơi được.
Bậc Quân Vương có đạo lý của Bậc Quân Vương, người nông dân cũng có đạo lý của người nông dân, ở đâu cũng cần phải không ngừng học tập, bồi dưỡng bản thân. Hay trong mối quan hệ với cha mẹ, vợ con, bạn bè đều có cách hành xử, ứng xử phù hợp quy phạm đạo đức. Cho nên, việc học, tu dưỡng đạo đức là việc của cả đời, không thể tùy tiện xem nhẹ được!
Theo Đại Kỷ Nguyên Tiếng Trung
Mai Trà biên dịch