Niềm vui, sự phiền não và thống khổ của mỗi người không phải là do ngoại cảnh, mà được quyết định bởi quan niệm và thái độ suy xét vấn đề của chúng ta. Nhà thơ Milton cũng từng nói: “Bản thân ý thức có thể biến địa ngục thành thiên đường, cũng có thể biến thiên đường thành địa ngục”.
Vì sao rất nhiều người trong chúng ta thường không vui vẻ? Học sinh thì oán trách bài vở quá nhiều; Công nhân viên chức thì oán trách công việc chồng chất; Những bà nội trợ oán trách việc nhà bề bộn; Quan chức oán trách công việc tiếp đãi khách khứa nhiều; Người già oán trách con cháu chẳng chịu về…
Vậy rốt cuộc điều gì khiến con người mặt mày ủ dột như vậy?
1. Thiếu tín ngưỡng
Vì sao những người da đen hay những người Mexico sống nhờ vào tiền trợ cấp, thậm chí là đứng đường ăn xin lại vẫn có thể sống vui mỗi ngày? Vì sao biết bao nhiêu người sống cuộc sống thịnh vượng, mọi việc đều thuận lợi như ý, nhưng vẫn buồn bực không vui? Suy cho cùng là do ý thức tư tưởng vẫn còn nhiều vướng mắc. Con người hiện nay đã vứt bỏ tín ngưỡng, lại không xây dựng triết lý nhân sinh mới, nên cuộc đời họ mất đi phương hướng, rất nhiều người đã lựa chọn sự buồn phiền ngay trong khi họ đang hạnh phúc. Niềm vui, sự phiền não và thống khổ của mỗi người chúng ta đều không phải do bản thân sự vật quyết định mà là do quan niệm và thái độ mà chúng ta suy xét vấn đề. Nhà thơ Milton từng nói: “Bản thân ý thức có thể biến địa ngục thành thiên đường, cũng có thể biến thiên đường thành địa ngục”.
Khi con người không có tín ngưỡng, họ rất dễ xây dựng giá trị quan của mình trên những sự vật bên ngoài, thậm chí tự mình so sánh với nhau. Họ ngưỡng mộ sự thành công của người khác và cảm thấy tự ti về bản thân. Họ trầm trồ trước hạnh phúc của người khác nhưng lại than thở cho số phận bất hạnh của mình. Họ so sánh với sự đắc chí của người khác mà phẫn nộ vì những điều không như ý. Họ so sánh với niềm vui của người khác để phóng đại nỗi thống khổ của bản thân.
Khi con người bị nhốt trong cái tôi nhỏ bé tranh đấu chỉ lợi ích cá nhân, họ sẽ không thể cảm thông với nỗi đau và hạnh phúc với thành công của người khác. Cuộc sống luôn có cả niềm vui và nỗi buồn, nụ cười và giọt nước mắt, thậm chí có bảy, tám phần không như ý. Nếu không mở rộng tâm mình để buông bỏ những nỗi đau, thành tựu người khác, chung vui với mọi người thì sao có thể hạnh phúc được đây?
Trong những xã hội tự do và tôn trọng tín ngưỡng, đứng giữa cuộc đời bơ vơ và vô định, con người vẫn luôn tìm thấy điểm tựa nâng đỡ tâm hồn. Dẫu là phương Đông hay phương Tây thì những vị Thần chân chính đều luôn dạy con người làm người tốt, nhân tâm hướng thiện để có được tương lai tốt đẹp và được Thần linh che chở. Họ cảm nhận được tình yêu thương bao la mà những vị Thần dành cho họ. Họ biết rằng trong mắt các vị Thần, mỗi sinh linh đều xứng đáng được hạnh phúc. Họ hiểu được nhân quả, họ kính sợ Trời đất, biết thuận theo tự nhiên. Vậy nên tự nhiên họ cũng bao dung và biết cách sống hòa hợp với mọi người.
Có câu rằng: “Người vui thì cảnh cũng vui, người buồn cảnh có vui đâu bao giờ”. Khi nội tâm chứa đầy sự ấm áp và thiện lương thì họ sẽ nhìn cuộc sống với một ánh mắt hòa ái và tâm thái tích cực.
2. Thích so sánh
Cả đời người hầu như đều chỉ để so sánh. Trẻ nhỏ từ bé đã bị mang ra so sánh với “con nhà người ta”. Cha mẹ thì so sánh thành tích, năng lực với nhau, xem giấy khen của con nhiều hay ít và có đỗ đạt vào trường danh tiếng hay không. Sau khi tốt nghiệp họ lại so sánh công việc tốt hay không, lương có hậu hĩnh không, phúc lợi có nhiều không… Suốt một thời gian dài sống trong sự đòi hỏi của cha mẹ, dần dà tự họ đã hình thành thói quen so sánh: So với người khác tôi có ưu tú hay không, mức độ sinh hoạt của tôi có tốt hơn người khác hay không…
So sánh đã trở thành thói quen, tự nhiên sẽ không thấy vui vẻ nữa. Thứ người khác có mà mình không có thì nỗ lực giành cho bằng được. Đến khi có rồi nếu bản thân thấy vui vẻ thì còn tốt, sợ nhất là sau khi đạt được họ lại phát hiện người khác đã lên một tầng thứ mới để rồi bản thân lại càng thêm sầu não. Khi điều con người theo đuổi không phải là hạnh phúc mà là hạnh phúc hơn người khác thì niềm vui sẽ rời xa chúng ta.
Chúng ta sinh ra đã thấy Trời ở trên cao, Đất ở dưới thấp, thấy vạn vật muôn màu muôn vẻ, trăm hoa khoe sắc thì đều coi là điều tự nhiên. Vạn vật có bản sắc riêng của mình, không phân biệt cao thấp, sang hèn mới tạo nên một vòng tròn hoàn thiện, một bức tranh hoàn mỹ. Vậy mà chúng ta lại so sánh mình với người khác. Nếu ai ai cũng như nhau, đều như một bộ phim cùng phiên bản, thì chẳng phải cuộc sống sẽ tẻ nhạt hay sao?
Kỳ thực, mỗi người mỗi vẻ, mỗi cây mỗi hoa, mỗi nhà mỗi cảnh, nhưng chúng ta đều là tác phẩm độc nhất vô nhị của tạo hóa. Chúng ta mang trong mình những sứ mệnh khác nhau khi đến cõi thế gian này. Tạo hóa sinh ra con người, Ngài không coi trọng giàu nghèo, sang hèn, đẹp xấu, Ngài chỉ quan tâm tới sự hoàn thiện, trưởng thành trong nhân cách và tâm hồn mỗi chúng ta.
3. Vô cảm trước những điều tốt đẹp
“Gió Đông chẳng nói một lời, không chút tự ti nhưng lại khiến vạn vật nở hoa” (Đông Xuân vô nhất thị, trang xuất vạn vật hoa). Chúng ta có thể không có khả năng sáng tạo ra vẻ đẹp, nhưng khi đứng trước vẻ đẹp của tự nhiên, chúng ta có biết thưởng thức hay không? Chúng ta hầu như đều cất bước vội vã, vạn vật xung quanh nhìn mà không thấy. Vậy nên chúng ta không thể cảm nhận được vẻ đẹp của tự nhiên, nghệ thuật, tâm hồn, cuộc sống và sự sáng tạo.
Nếu chúng ta có thể dừng đôi chân đang bước vội để lòng mình lắng lại trong phút giây, mở rộng trái tim để cảm nhận vạn vật, chúng ta sẽ thấy cuộc sống thật đáng yêu. Ven đường có một nhành hoa xinh đẹp dịu dàng e ấp. Chợt ngẩng đầu lòng lại thấy yếu mềm trước vẻ đẹp của một chiếc lá đang đu đưa theo làn gió. Hay đôi khi chúng ta còn cảm thấy lòng vui phơi phới khi nhìn thấy khuôn mặt tươi cười hồn nhiên thơ ngây của những đứa trẻ… Những khoảng khắc ấy sẽ khiến tâm hồn chúng ta trẻ trung và hạnh phúc hơn rất nhiều.
4. Không biết cách bố thí
Trương Thương Anh thời nhà Tống nói rằng: “Chẳng niềm vui nào bằng niềm vui hiếu thiện” (Lạc mạc lạc vu hiếu thiện). Một người biết cách cho đi chứ không chỉ đơn thuần là đòi hỏi thì trong tâm sẽ luôn vui vẻ. Bố thí không phải là đặc quyền của những người giàu. Quyên góp vài trăm triệu cho những vùng thiên tai là bố thí, trao cho những người lạ một nụ cười cũng là bố thí.
Vào năm thứ ba khi “Người đẹp miệng rộng” Diêu Thần đảm nhận chức vị phát ngôn viên của khu vực Trung Quốc sở dân tị nạn của Liên hợp quốc, 3 năm trước cô lần lượt tới các khu vực dân tị nạn của Philippines, Thái Lan và Ethiopia. Cô nói: “Mỗi khi khoác ba lô trên vai đi khắp nơi trên toàn thế giới, giúp đỡ những người cần viện trợ, tôi cảm thấy nguồn năng lượng chân chính đã quay trở về với tôi. Làm công việc này tôi có cảm giác như giấc mơ của mình đã trở thành hiện thực”.
Diêu Thần lại nói: “Mục đích cuối cùng của tôi khi làm tình nguyện viên, làm từ thiện là giúp đỡ người khác, đồng thời tẩy tịnh bản thân mình, khiến bản thân mình thăng hoa. Đến cuối cùng người nhận được sự giúp đỡ lại chính là tôi, giúp tôi cảm thấy mình có ích cho xã hội”.
5. Sự đơn điệu và quy luật
Khi con người thiếu đi sự nhiệt tình và giải trí trong cuộc sống, thì cuộc sống của họ cứ lặp đi lặp lại. Cuộc sống của học sinh được nối từ 3 điểm thành một đường thẳng. Họ sống chỉ vì học từ cấp 1 lên cấp 2, từ cấp 2 lên cấp 3 và thi tốt nghiệp trung học mà thôi. Cuộc sống đơn điệu dường như chỉ có học tập và sách vở.
Cuộc sống của công nhân viên chức cũng chỉ loanh quanh với việc đi làm, ăn cơm và đi ngủ. Thời gian quý báu cuối tuần cũng chẳng đủ để họ nghỉ ngơi, khó lòng có thể đi du lịch hay vui chơi đây đó. Có lẽ đến khi già họ mới có nhiều thời gian đi du lịch đó đây. Nhưng khi ấy sức khỏe không còn, họ không thể chịu đựng nổi những chuyến đi dài ngày rong ruổi khắp chốn như vậy. Tiệc tùng thịnh soạn cũng không còn phù hợp với độ tuổi của họ.
Vì sao chỉ trong một thời gian ngắn mà công ty Foxconn lại xảy ra nhiều vụ “nhảy lầu” tự tử như vậy? Bởi lẽ con người đâu phải kiến đen, cuộc sống quá đơn điệu và lặp lại theo quy luật sẽ khiến con người mất đi niềm vui.
6. Nỗi âu lo không nơi nào không có mặt
Con người chẳng giây phút nào không đắm mình trong những dòng suy tư miên man không dứt. Họ lo lắng xã hội bất công, lo không có tiền chẳng có quyền, lo lắng vật giá không ngừng leo thang, thực phẩm không an toàn. Họ lo lắng về việc giáo dục con cái, môi trường bị ô nhiễm… Dường như có quá nhiều chuyện lo không xuể. Nhưng chỉ có những người vô ưu vô lo mới có thể sống vui vẻ. Cứ mãi lo lắng thì còn tận hưởng niềm vui vào thời gian nào được đây?
7. Áp lực quá lớn
Con người ngày nay không còn coi trọng giá trị đạo đức và khí chất như văn hóa truyền thống khi xưa. Ngày nay sự truy cầu danh vọng tiền tài và mỹ nữ đã được đẩy lên đến cực điểm nên người ta phải đối diện với quá nhiều áp lực: Áp lực từ công việc, áp lực kết hôn, áp lực nuôi dưỡng con cái, áp lực giao tiếp xã hội.
Dưới áp lực nặng nề này họ bận rộn tới mức hầu như không có thời gian giải tỏa những căng thẳng ấy, cứ tích tụ dần theo thời gian. Gia đình vốn dĩ là nơi neo đậu bình yên của tâm hồn, là nơi nuôi dưỡng sự tự tin và tái tạo lại sinh lực. Nhưng khi những giá trị đạo đức về trách nhiệm, bổn phận của vợ chồng, cha mẹ con cái và quan niệm hiện đại biến dị như nữ mạnh hơn nam, mong con hóa rồng, không coi trọng đạo hiếu dâu con… bị xáo trộn, thì gia đình đôi khi lại trở thành những “tổ nóng” hay “lò luyện đan”. Vậy nên những người sống dưới sự dẫn dắt của chế độ vô Thần thường mang vẻ mặt không vui.
8. Không dám là chính mình
Người cổ đại coi trọng đạo đức và gia đình, xã hội luôn là cái nôi nuôi dưỡng những người tài đức vẹn toàn. Họ được khuyến khích trở thành những người kế nghiệp, truyền thừa truyền thống của cha ông, giữ gìn giang sơn, xã tắc. Những đạo nghĩa đó khiến họ tự nghiêm khắc tu dưỡng tài đức của bản thân và tìm thấy giá trị của cuộc sống. Mối quan hệ với mọi người xung quanh do đó cũng hài hòa hơn.
Con người ngày nay ngay khi chào đời đã mang trên mình sự kỳ vọng của mẹ, sự trông chờ của cha, sự mong ngóng của họ hàng. Nhiều bậc phụ huynh chỉ coi con mình như món đồ trang sức để thỏa mãn lòng hiếu danh của bản thân, để họ hàng được nở mày nở mặt khắp xa gần.
Vì nhận được rất nhiều sự kỳ vọng như vậy nhưng lại không có một nền tảng giá trị nhân sinh quan đúng đắn nên họ không thể kiên trì là chính mình. Họ bị cuốn vào xã hội kim tiền, và bị đánh giá bởi vẻ ngoài hào nhoáng. Họ không quan tâm xem đó có phải là người đức cao vọng trọng không. Họ cũng chẳng mấy để mắt tới những giá trị đạo đức cần gìn giữ và truyền lại cho con cháu. Điều họ quan tâm nhiều hơn là kiếm được bao nhiêu tiền, biệt thự có sang không, đi du lịch ở đâu thì đẹp, ăn uống hưởng thụ ở đâu thì đẳng cấp. Để khoác trên mình một vẻ ngoài đẹp đẽ và hòa nhập vào giới giàu sang, họ sẵn sàng đánh đổi những nguyện vọng ban sơ thuần khiết và chân chính của bản thân.
Chỉ khi đạo đức thăng hoa trở lại, chỉ khi những giá trị truyền thống và sinh mệnh được cả xã hội coi trọng thì con người mới có cơ hội được sống chân thực với những gì tốt đẹp trong tâm hồn mình.
9. Sự phong bế trong tâm hồn
Năm 1979, tại Mỹ đã có học giả viết cuốn sách kể về sự phong bế trong tâm hồn người Mỹ. Trong sách nói rằng tâm hồn người Mỹ đã bị phong bế. Vì sao vậy? Bởi vì năm đó thanh niên Mỹ không có lý tưởng cao xa, chỉ hăm hở với thế giới vật chất phồn hoa trước mắt, chạy đua không mệt mỏi vào những chuyện vặt vãnh trong cuộc sống thường nhật. Nhưng thanh niên Mỹ ngày nay tràn đầy nhiệt huyết về việc tôn vinh tự do, nhân quyền và giá trị sống của con người. Họ được sống trong một thế giới tôn trọng đức tin, họ không nghe theo những người cầm quyền mà nghe theo tiếng gọi lương tri từ những vị thánh thần.
Còn chúng ta hôm nay phải chăng cũng chịu nhận quá nhiều những tư tưởng vô Thần chật hẹp từ nền giáo dục phổ cập mà đang tự phong bế chính mình? Họ không biết kính sợ Trời đất, không tin nhân quả và quan niệm cái chết sẽ chấm dứt sinh mệnh một kiếp người. Nên người với người thiếu đi sự bao dung và tình yêu thương, chỉ có chữ “Lợi” được đặt lên hàng đầu. Họ sẵn sàng tranh đấu, lừa dối và tổn hại nhau, tung ra những món hàng giả, thực phẩm độc, văn hóa phẩm đồi trụy nhằm thỏa mãn cơn khát dục vọng và ham muốn vật chất của con người.
Nhưng điều đáng nói là con người luôn là một tế bào trong chỉnh thể xã hội, luôn gắn chặt với lợi ích của cả cộng đồng. Vậy nên chính bản thân họ cũng trở thành nạn nhân cho những quan niệm méo mó của mình, hại người hóa ra lại là hại chính mình, suốt ngày phiền muộn vì tranh đấu ngược xuôi.
Chỉ khi tìm lại những giá trị truyền thống, nhân tâm hướng thiện thì tâm hồn người ấy mới được bình yên, hạnh phúc. Khi con người biết lấy khổ làm vui, biết chia sớt nỗi đau và san sẻ hạnh phúc với người khác thì nỗi phiền muộn trong lòng họ cũng sớm tan biến, thay vào đó là nụ cười rạng ngời từ sâu thẳm tâm hồn mình.
Theo Soundofhope
Đào Viên biên dịch