Khi nhận xét một ai đó vốn không có thực tài, nói nhiều hơn làm, cổ nhân thường nói: “Ngôn quá kỳ hành”. Đây vốn là câu thành ngữ có nguồn gốc từ một câu nói của Lưu Bị, chúa nước Tây Thục đời Tam Quốc, nguyên văn là: “Ngôn quá kỳ hành bất khả trọng dụng”, ý tứ là: “Người mà nói nhiều hơn làm, thì không dùng vào việc lớn được”.
Chuyện xưa còn kể lại như sau:
Lưu Bị đánh Ngô bị đại bại, chạy về Bạch Đế Thành, tại đây ông ta lâm bệnh nặng. Trước phút lâm chung, các quan đều đến túc trực bên long sàng. Lưu Bị nhìn thấy có Mã Tốc bèn truyền cho tạm lui ra. Đoạn hỏi Khổng Minh:
– Thừa tướng xem tài Mã Tốc thế nào?
Nguyên Tốc là người có tài bác lãm quần thư, quán thông kim cổ, không có điều nào hỏi mà không biết, không có sách nào hỏi mà không nhớ, nên Khổng Minh thành thật đáp:
– Cũng là bậc anh tài đời này.
Lưu Bị nói:
– Không đâu! Trẫm xét thấy người ấy thường nói lớn quá sự thực mà làm thì không được như lời, không thể dùng vào việc lớn. Thừa tướng nên xét kỹ lại.
Nói rồi Lưu Bị chết.
Không lâu sau, Khổng Minh đem binh ra Kỳ Sơn đánh Ngụy.
Ngụy chúa là Tào Duệ dùng Tư Mã Ý làm đô đốc cầm binh đánh Thục.
Nguyên phía tây núi Tần Lĩnh có một con đường quan yếu gọi là Nhai Đình. Cạnh đó có thành Liệt Liễu. Hai chỗ ấy là yết hầu của Hán Trung (đất của Thục). Tư Mã Ý định kéo binh thẳng tới Nhai Đình, chiếm được điểm giao thông quan trọng này thì Dương Bình Quan của Thục cũng sắp lọt vào tay Ngụy.
Nếu chiếm được Nhai Đình, tất Ngụy sẽ cắt đứt được đường vận tải lương thực của đối phương, một vùng Lũng Tây của Thục khó lòng mà giữ nổi. Như vậy Thục chỉ còn hai cách bị động: rút lui hay ở lại cố thủ. Hễ Ngụy nghe quân Thục chuyển động rút quân về Hán Trung, liền lập tức chia binh chặn các đường nhỏ mà đánh. Nhược bằng quân Thục không lui, Ngụy sẽ cho các lộ quân đào hào, đắp lũy cố giữ chặt đứt các đường rút về của Thục, như vậy chỉ trong vòng một tháng, Thục sẽ bị tuyệt lương, quân chết đói hết.
Khổng Minh vẫn nhận thấy điều đó cho nên có ý muốn kén chọn tướng giỏi đem binh giữ Nhai Đình. Mã Tốc xin đi. Khổng Minh nói:
– Nhai Đình chỉ là một mảnh đất nhỏ, nhưng can hệ vô cùng. Nếu chỗ ấy thất thủ thì cả đại quân ta nguy hết đường cứu! Ngươi tuy thâm thông mưu lược nhưng hiềm nơi ấy không có thành quách, lại cũng chẳng có thế hiểm nào mà dựa khó giữ vô cùng.
Tốc nói:
– Tôi làu thuộc binh thư từ nhỏ lại cũng biết phép dùng binh, lẽ nào không giữ nổi một chỗ như Nhai Đình.
Thấy Tốc cương quyết xin đi và lập “quân lệnh trạng” cam kết: nếu không hoàn thành sứ mệnh sẽ tự nhận tội chết, nên Khổng Minh tin tưởng mà phát cho Tốc hai vạn năm ngàn tinh binh, lại cho thêm một thượng tướng là Vương Bình trợ giúp. Trước lúc xuất binh, Khổng Minh còn cho gọi Vương Bình vào dặn dò riêng:
– Ta vốn biết ngươi bình sinh cẩn thận nên mới đem việc này phó thác cho. Vậy phải thận trọng đề phòng. Đóng trại ở Nhai Đình thì phải đóng chặn ngang đường chính yếu, khiến giặc không đi qua lọt. Hạ dinh trại xong, hãy vẽ ngay đường lối bốn mặt tám phương và hình thế địa lý, lập thành bản đồ đầy đủ, gửi về cho ta xem. Ngoài ra, việc gì cũng phải bàn nhau kỹ càng rồi hãy làm, chớ có coi thường. Nếu giữ được nơi ấy an toàn tức là được công đầu trong việc đánh chiếm Trường An vậy.
Mã Tốc và Vương Bình kéo quân lên đường rồi, nhưng Khổng Minh còn cẩn thận sai thêm tướng giỏi dẫn binh đóng giữ phía đông bắc và phía sau Nhai Đình để tiếp cứu khi Nhai Đình bị nguy.
Mã Tốc, Vương Bình đến Nhai Đình, trước hết đi quan sát địa thế đóng quân. Tốc xem xét rồi cười lớn nói:
– Sao Thừa Tướng cẩn thận đến thế! Một nơi ven núi thế này, quân Ngụy đâu dám bén mảng tới.
Vương Bình nói:
– Dù quân Ngụy không dám đến, ta cũng phải đóng trại vào chỗ ngã năm kia để canh giữ năm mặt đường.
Nói rồi truyền quân sĩ đi đẵn cây đóng trại, tính kế giữ lâu dài. Mã Tốc không bằng lòng, nói:
– Ai đóng trại giữa đường bao giờ? Tiện đây có ghềnh núi, bốn mặt đều kín đáo, cây cối lại rất nhiều, chính là chỗ hiểm trời dành cho ta, cứ đóng quân ngay trên núi là hơn.
Bình nói:
– Tham quân tính sai rồi, đóng trại giữa đường đi, đào hào đắp lũy chấn ngang thì quân giặc dẫu có 10 vạn cũng không thoát qua lọt. Nhược bằng bỏ ngã năm xung yếu này mà lên núi đóng đồn, nếu quân Ngụy ào đến bủa vây bốn mặt thì chống đỡ làm sao?
Tốc cười ha hả:
– Ngươi liệu tính không khác gì đàn bà! Binh pháp có dạy: “Từ trên cao nhìn xuống, đánh địch dễ như chẻ tre”. Nếu quân Ngụy đến đây, ta sẽ đánh cho không còn mảnh giáp.
Bình lại cãi:
– Dãy núi này thật là chỗ tuyệt địa. Quân Ngụy chỉ cần chặn đứt đường lấy nước thì quân ta chẳng đánh cũng rối loạn ngay.
Tốc gạt đi:
– Đừng bàn nhảm như thế! Tôn Tử có nói: “Lăn vào chỗ chết mà tìm được cái sống”. Nếu quân giặc chặn đường lấy nước thì quân ta cũng liều mình tử chiến, một người địch nổi trăm tên. Ta học binh thư đã chán ra rồi. Mọi việc đến như Thừa Tướng còn phải hỏi ta nữa là! Sao ngươi cứ cản trở ta vậy?
Bình đành phải khuyên:
– Nếu Tham Quân nhất định đóng đồn trên núi thì xin chia binh cho tôi đóng một trại nhỏ dưới chân núi phía tây, làm thế “ỷ dốc”. Quân Ngụy đến, ta có thể cứu ứng lẫn nhau.
Nhưng Tốc vẫn không nghe. Bỗng thấy dân cư trong núi rầm rộ đổ ra, kéo từng tốp chạy đến, nháo nhác kêu rằng: “Giặc sắp đến nơi”. Vương Bình sốt ruột toan bỏ đi. Mã Tốc bảo:
– Ngươi đã không chịu nghe lệnh, giờ quân Ngụy sắp đến rồi, vậy ta cho ngươi 5 ngàn binh, cứ đi mà đóng trại tùy ý. Rồi đây khi phá xong quân giặc, về trước mặt Thừa Tướng, ngươi đừng mong chia công với ta.
Bình chẳng nói gì nữa, kéo ngay 5 ngàn binh xuống cách xa chân núi 10 dặm rồi hạ trại, lại lập tức vẽ thành bản đồ, sai người đi suốt đêm về trình Khổng Minh, bẩm rõ mọi việc Mã Tốc tự ý đóng đồn trên núi…
Khổng Minh đặt bản đồ lên án thư, mở xem qua một lượt bỗng ông đập mạnh tay xuống mặt bàn đánh “bộp”, kinh hãi kêu lên:
– Chết chưa! Mã Tốc ngu dốt, hãm quân ta vào chỗ nguy rồi.
Đoạn vội cho người thay Mã Tốc. Nhưng chưa kịp thì đã có tin cấp báo: “Nhai Đình và Liệt Liễu thất thủ cả rồi”. Khổng Minh giậm chân đập gối than rằng:
– Ôi thôi, việc lớn hỏng rồi! Đây là lỗi tại ta!
Mã Tốc phải nhờ Vương Bình, Cao Tường, Ngụy Diên đem binh tiếp ứng mới được toàn mạng.
Tốc bị xử tử theo quân pháp.
Khi võ sĩ dâng đầu Mã Tốc dưới thềm, Khổng Minh òa lên khóc! Có người hỏi:
– Mã Thốc kia phạm tội bất khả dung. Thừa tướng đã giết đi để minh chính phép quân, sao còn sầu não?
Khổng Minh sụt sùi nói:
– Có phải ta khóc Mã Tốc đâu! Vì ta nhớ lại trước khi tiên đế lâm chung ở Bạch Đế Thành, đã dặn ta rằng: “Mã Tốc là kẻ hay nói quá sức mình, không nên giao cho việc lớn”. Nay quả đúng như thế. Ta càng giận mình ngu tối, lại càng nhớ đến đức sáng suốt của tiên đế, cho nên đau lòng mà khóc vậy!
Quả đúng là:
Có câu: “Thùng rỗng kêu to”
Nước chảy róc rách là do nông choèn
Dùng người nên ngẫm một phen
Thói thường nói quá thì quen vụng làm
Tích xưa nhắc lại mạn đàm…
Đường Phong